آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«يَوْمٌ عَسِيرٌ» روزي است كه براى كافران بسيار دردناك است، به طورى كه نيرومندترين آنها را ناتوان مى سازد. تازه اين تنها يك مرحله است، مراحل بعد موقع كشيده شدن به سوى جهنم است كه گرفتار انواع عذاب ها مى گردند و آن روز حتى براى مؤمنان روز آسانى نيست. قیامت «يَوْمٌ اَليم» است چون از جهات زيادى مايه درد و رنج است؛ از جهت رسوايى ها و پشيمانى ها و... و «يَوْمُ الْوَعِيدِ» اشاره پرمعنايى به تمام مجازات هاى روز قيامت دارد: اعم از مشكلات صحنه محشر، دادگاه عدل الهى، مجازات دوزخ و ... .

تعبير «یوم عسیر» دو بار در قرآن مجيد (در سوره مدثر، آيه 9 و سوره فرقان، آيه 26) آمده است، در آيه اوّل مى خوانيم: «فَذلِكَ يُوْمَئِذ يَوْمٌ عَسِيرٌ»؛ (آن روز، روز سختى است) و در آيه دوّم مى خوانيم: «وَ کانَ یَوْماً عَلَى الْکافِرینَ عَسِیراً»؛ (روز قيامت براى كافران روز سختى خواهد بود). البته يك بار هم به عنوان «عَسِر» (بر وزن خَشِن) در آيه 8 سوره قمر آمده است: «يَقوُلُ الْكافِرُونَ هذا يَوْمٌ عَسِرْ»(1)؛ (كافران مى گويند: امروز روز سختى است). مسلماً آن روز براى كافران بسيار طاقت فرسا و مصيبت بار و دردناك است، به طورى كه نيرومندترين آنها را به زانو در مى آورد و عاجز، بيچاره و ناتوان مى سازد.
فخر رازى در تفسير خود مى گويد: «سخت بودن آن روز بر كافران از اين جهت است كه در حساب بر آنها سخت گرفته مى شود، نامه هاى اعمالشان به دست چپ آنها داده شده، صورت هايشان سياه، بدن ها كبود، چشمهايشان نابينا و اعضاء بدنشان در حضور جمع به گناهان آنها گواهى مى دهد و مايه رسوايى آنها مى گردد».(2)
تازه اين يك مرحله از سختى هاى محشر است، مراحل بعد به هنگامى كه به سوى جهنم كشيده مى شوند و سپس گرفتار انواع عذاب ها، گرفتار آتش قهر غضب الهى مى گردند، سخت تر و مصيبت بارتر است. آن روز حتى براى مؤمنان روز آسانى نيست و دادن حساب تمام اعمال حتى به اندازه سنگينى يك ذره و گذشتن از آن گردنه هاى سخت، كار بسيار دشوارى است.
نام «يوم اليم» دو بار در آيات قرآن مجيد آمده (هرچند واژه «اَليم» ده ها بار به عنوان توصيفى براى عذاب قيامت در سوره هاى مختلف قرآن به چشم مى خورد) يكبار در سوره هود آيه 26 از زبان نوح پيغمبر نقل شده كه خطاب به قوم بت پرستش مى گويد: «اِنِّى اَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْم اَليم»؛ (من بر شما از عذاب روز دردناكى بيمناكم). و يكبار هم در سوره زخرف آيه 65 از لسان وحى الهى: «فَوَيْلٌ لِلَّذينَ ظَلَمُوا مِنْ عَذابِ يَوْم اَليم»؛ (واى بر آنها كه ستم كرده اند از عذاب روزى دردناك).
توصيف آن روز به دردناك بودن تنها به خاطر اين نيست كه عذابش اليم و دردناك است، بلكه علاوه بر اين، آن روز از جهات زيادى مايه درد و رنج است؛ از جهت رسوايى ها، ندامت ها و پشيمانى هاى كشنده و انواع رنج هاى روحى ديگر، مثلا انسان مى بيند ديگران به وسيله او اهل بهشت شدند و او خودش دوزخى شد، دردناك به خاطر اينكه راه بازگشتى وجود ندارد و به خاطر اينكه عذاب و رنجهايش جاودانى است. جالب اينكه در يكى از دو آيه فوق سخن از مشركان به ميان آمده و در ديگرى از ظالمان و مى دانيم شرك نوعى از ظلم و ظلم و ستم نيز از انگيزه هاى شرك جلىّ و خفىّ است.
«يَوْمُ الْوَعِيدِ» يك بار در سراسر قرآن مجيد، در سوره ق، آيه 20 آمده است: «وَ نُفِخَ فى الصُّورِ ذلِكَ يَوْمُ الْوَعِيدِ»؛ (و در صور دميده مى شود آن روز، روز تحقق وعده هاى وحشتناك است). البته واژه «وعيد» به طور مكرر در قرآن آمده، ولى تعبير به «يَوْمُ الْوَعِيدِ» تنها در يك مورد است.
واژه «وعيد» از مادّه «وعد» گرفته شده و به گفته راغب در «مفردات»، «وعد» در مورد خير و شر هر دو به كار مى رود؛ ولى «وعيد» تنها در موارد وعده هاى شرّ گفته مى شود و لذا ابن منظور در «لسان العرب» آن را به تهديد تفسير كرده است و واژه «ايعاد» نيز به همين معنى آمده است. به هر حال، اين نام اشاره پرمعنايى به تمام مجازات هاى روز قيامت است، اعم از مشكلات صحنه محشر و دادگاه عدل الهى و مجازات هاى دوزخ و اعم از كيفرهاى مادى و معنوى، مانند رسوايى در ميان خلائق و دور ماندن از فيض قرب پروردگار. در اينكه منظور از «نفخ صور» در اين آيه، نفخه مرگ و پايان دنياست و يا نفخه حيات و آغاز آخرت؟ در ميان مفسّران گفتگو است، ولى آيه بعد از اين آيه كه مى گويد: «وَ جائَتْ كُلُّ نَفْس مَعَها سائِقٌ وَ شَهِيْدٌ»؛ (و هر انسانى وارد محشر مى گردد در حالى كه همراه او سوق دهنده و گواهى دهنده است) دليل بر آن است كه منظور نفخ دوم است و روز وعيد نيز همان روز است.(3)،(4)