آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

توصيف قيامت به «روز عبوس و سخت» كنايه از وضع وحشتناك آن روز است. حوادث روز قیامت به اندازه اي سخت است كه نه تنها انسان ها در آن روز عبوس اند، بلكه گويى خود آن روز نيز قيافه اش را سخت درهم كشيده و ناراحت است! «قَمْطَرِيْر» به معناى سخت و شديد يا انسان ترش روى است. آری سختي حوادث آن روز به قدرى سخت است كه آثارش در قيافه ها نيز پيدا مى شود؛ چون كسى از پايان كارش خبر ندارد و همگى در انتظار حساب و لطف خدا هستند. «يَوْمُ الْبَعْثِ» تعبير از زنده شدن مردگان و بيانگر اين حقيقت است كه آن روز، روز حيات عمومى بعد از مرگ است.

عبارت «يَوْماً عَبُوساً قَمْطَريراً» فقط يك بار در قرآن مجيد به چشم مى خورد؛ در سوره انسان (هل اتى) آيه 10 از زبان «ابرار»؛ (نيكان) مي فرمايد: «اِنّا نَخافٌ مِنْ رَبِّنا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَريراً»؛ (ما از پروردگارمان خائفيم از آن روز كه عبوس و سخت است). ناگفته پيداست كه «عبوس» از صفات انسان است و به كسى گفته مى شود كه قيافه اش را درهم كشيده و كاملا ناخشنود است و توصيف آن روز به «عبوس» كنايه زنده اى از وضع وحشتناك آن روز است؛ يعنى آن قدر حوادث آن روز سخت و ناراحت كننده است كه نه تنها انسان ها در آن روز عبوس اند، بلكه گويى خود آن روز نيز قيافه اش را سخت درهم كشيده و ناراحت است! «قَمْطَرِيْر» به گفته بسيارى از مفسّران به معناى «سخت و شديد» يا انسان ترش روى و عبوس است، بنابراين مفهوم آن نزديك به مفهوم عبوس است، اين واژه از ماده «قُطْر» (بر وزن قُفْل) گرفته شده و ميم زائده است و به قولى از ماده «قَمْطَر» (بر وزن خنجر) گرفته شده.
به هر حال تعبير فوق نشان مى دهد كه حوادث آن روز به قدرى سخت، شديد، دشوار و دردناك است كه آثار آن از درون جان انسان ها به قيافه ها منتقل مى شود و وحشت و اضطراب سرتاپاى همگان را فرا مى گيرد؛ چون كسى از پايان كار خود خبردار نيست و همگى در انتظار حساب و در انتظار لطف خدا هستند. بعضى از مفسران گفته اند: «سُبْحانَ اللهِ ما اَشدَّ اِسْمُهُ وَ هُوَ مِنْ اِسْمِهِ اَشَدُّ»؛ (سبحان الله! روز قيامت چه نام شديد و سختى دارد [عبوساً قمطريرا] و از آن شديدتر خود آن روز است!).
واژه «یوم البعث» دو بار در قرآن مجيد آن هم در يك آيه (آيه 56 سوره روم) آمده است: «وَ قالَ الَّذِيْنَ اُوتُوا الْعِلْمَ وَ الاْيْمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فى كِتابِ اللهِ اِلى يَوْمِ الْبَعْثِ فَهذا يَوْمُ الْبَعْثِ وَ لكِنَّكُمْ كُنْتُمْ لاتَعْلَمُونَ»؛ (كسانى كه علم و ايمان به آنان داده شده، در قيامت به مجرمان مى گويند: شما به اذن خدا تا روز بعث [در عالم برزخ] درنگ كرديد و هم اكنون روز بعث [برانگيخته شدن مردگان] است، ولى شما نمى دانستيد). البتّه تعبير از زنده شدن مردگان به «بعث» (و افعال مشتق از آن) در آيات قرآن بسيار فراوان و گسترده است و همه بيانگر اين حقيقت است كه آن روز، روز حيات عمومى بعد از مرگ است.(1)