آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در ارتباط با لحظه مرگ انسان می فرماید: «انسان ممكن است در دنيا از هر چيزى سير شود جز زندگى كه از آن سير نمی شود و از فقدان آن احساس راحتى نمى كند». اما بسیاری از شارحان نهج البلاغه سخن امام را موافق با آیات و روایات نمی دانند؛ زیرا قرآن می فرماید: «اگر كسى كه در آستانه مرگ قرار گرفته است، از مقربان باشد، در روح و ريحان و بهشت پر نعمت است». هم چنین پیامبر(ص) می فرماید: «براى مؤمن راحتى غير از لقاء الله و شتافتن به ديار باقى نيست». پاسخ آن است كه سخن امام اشاره به مردمی دارد كه از مرگ گريزانند.

امام علی(علیه السلام) در خطبه 133 نهج البلاغه مى فرمايد: (بدانيد در دنيا انسان ممكن است از هر چيزى سير شود جز از حيات و زندگى كه انسان هرگز از آن سير نخواهد شد؛ چرا كه در فقدان آن احساس راحتى نمى كند)؛ «وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَيْسَ مِنْ شَيْءٍ إلَّا وَ يَكَادُ صَاحِبُهُ يَشْبَعُ مِنْهُ وَ يَمَلُّهُ إلَّا الْحَيَاةَ فَإنَّهُ لَا يَجِدُ فِي الْمَوْتِ رَاحَةً».
بسيارى از شارحان نهج البلاغه در اين جا اين سؤال را مطرح كرده اند، كه این سخنِ حضرت با آنچه از بعضى از آيات و روايات استفاده مى شود سازگار نيست، چراكه مرگ براى اولياء الله راحت و مطلوب است.
از جمله در سوره «جمعه» مى خوانيم: «قُلْ يَـأَيُّهَا الَّذِينَ هَادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءُ لِلَّهِ مِن دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنتُمْ صَـادِقِينَ»(1)؛ (بگو اى يهوديان! اگر گمان مى كنيد كه فقط شما دوستان خداييد نه ساير مردم، پس آرزوى مرگ كنيد اگر راست مى گوييد تا به لقاى محبوبتان برسيد)، و در سوره «واقعه» مى خوانيم: «فَاَمّا إنْ كَانَ مِنَ الْمُقَربِيَّنَ * فَرَوْحٌ وَ رَيْحَانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ»(2)؛ (پس اگر او كسى كه در آستانه مرگ قرار گرفته از مقربان باشد، در روح و ريحان و بهشت پر نعمت است).
بديهى است كسى كه خود را در آستانه روح و ريحان و بهشت پر نعمت مى بيند، از مرگ كراهت نخواهد داشت، و در حديث مشهورى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «لَيْسَ لِلْمؤُمِنِ رَاحَةٌ دُونَ لِقَاءِ اللهِ»(3)؛ (براى مؤمن در اين جا راحتى غير از لقاء الله و شتافتن به ديار باقى نيست)، همين معنا با عبارت ديگرى از امام صادق(عليه السلام) نقل شده است، فرمود: «لَا رَاحَةَ لِمُؤْمِنٍ عَلَى الحَقِيقَةِ إلَّا عِنْدَ لِقَاءِ اللهِ»(4)؛ (براى هيچ فرد با ايمانى حقيقتاً در دنيا راحتى نيست؛ مگر هنگام ملاقات پروردگار).
و در دعاى معروف امام على بن الحسين(عليهما السلام) دعاى روز سه شنبه آمده است: «وَ اجْعَلِ الحَيَاةَ زَيادَةً لِي فِي كُلِّ خَيْرٍ وَ الْوَفَاةَ رَاحَةً لِي مِنْ كُلِّ شَرٍّ»؛ (زندگى اين جهان را براى من سبب افزونى در هر نيكى قرار ده، و وفات را سبب راحتى از هر بدى).
در پاسخ اين ايراد، جواب هاى متعددى ذكر شده كه از همه روشنتر اين است كه اين تعبير اشاره به توده مردم است، كه غالباً از مرگ گريزانند، و اما خاصّان پروردگار حساب ويژه اى دارند.(5)