امام علی(ع) دراین خطبه، به يك اصل كلّى كه رمز پيروزى و عزّت و سربلندى هر قوم و ملّتى است، اشاره كرده و مى فرمايد: «مرگ در زندگىِ توأم با شكست شماست و حيات و زندگى، در مرگِ پيروزمندانه شما». آرى در نظام زندگى انسانهاى شايسته، زندگى مادّى، برترين ارزش نيست، همان گونه كه مرگ مادى ضدّ ارزش نمى باشد؛ بلكه ارزش والا، در نظر آزادمردان با ايمان، در زندگى توأم با عزّت است. به همين دليل هرگاه بر سر دو راهى قرار گيرند، شهادت توأم با عزّت و سربلندى را بر زندگى ذليلانه ترجيح مى دهند.

امام علي(ع) درباره حفظ «عزّت نفس» به فرزندش امام حسن(ع) می فرماید: «نفس خويش را از گرايش به هر پَستى گرامى دار؛ زيرا هرگز نمى توانى در برابر از دست دادن شخصيت خود بهاى مناسبى به دست آورى، برده ديگرى مباش، چون خداوند تو را آزاد آفريده است». اشاره به اينكه بعضى از خواسته ها چنان است كه اگر انسان از شخصيت خود مايه نگذارد به آن نمى رسد و سزاوارِ انسان آزاده و با شخصيت نيست كه تن به چنين معامله اى بدهد؛ از شخصيت خود بكاهد تا به خواسته اى از خواسته هاى ماديش برسد.

بیانات و حتی اشعار و رجزهای حضرت سیدالشهدا در روز عاشورا اعلام آزادگی و عزتمندی است، حتی به قیمت مرگی خون بار در جنگی نابرابر. قیام حضرت سیدالشهدا هم اسلام را از خطر انحراف به دست بنی امیه نجات داد و هم به عنوان نمادی برای آزادی خواهی و عزتمندی و مبارزه با ظلم در همه دوران ها ثبت شد.

امام حسین(ع) در روز عاشورا درباره دلیل بیعت نکردن خود با یزید فرمود: «اين ناپاك زاده، فرزند ناپاك زاده مرا ميان دو انتخاب قرار داده است، كشته شدن يا قبول ذلّت و چقدر دور است كه ما تن به ذلّت دهيم، خداوند و پيامبر او هرگز براى ما ذلّت و زبونى نمى پسندند و نياكان پاك سرشت و دامن هاى پاكى كه ما را پرورانده اند و بزرگ مردان غيرتمند و انسان هاى با شرافت اين را از ما نمى پذيرند».