امام(علیه السلام) در این بخش از خطبه بیشترین توجّه خود را به مبارزه با بدعت ها معطوف داشته است.
توضیح این که بدعت در لغت به معناى ایجاد کار تازه، بدون سابقه و نوآورى است که گاه خوب است و گاه بد ; هنگامى که قرآن در وصف خداوند مى گوید: «(بَدِیعُ السَّماوَاتِ وَالاَْرْضِ) ; او کسى است که آسمان و زمین را بدون هیچ نقشه قبلى و نمونه اى که از آن اقتباس شده باشد، ایجاد کرد» و هنگامى که قرآن مجید به پیامبر(صلى الله علیه وآله)مى گوید: «(قُلْ مَا کُنْتُ بِدْعاً مِّنَ الرُّسُلِ) ; بگو: من نخستین پیامبرى نیستم که براى مردم مبعوث شده ام» همین مفهوم را اراده مى کند.
بنابراین در مفهوم وسیع این کلمه، هرگونه نوآورى (خواه ممدوح باشد و یا مذموم) نهفته است.
ولى در لسان روایات و کلمات فقها، این واژه مفهوم خاصّى پیدا کرده و آن تغییر احکام الهى و تبدیل آن به احکام دیگر بر طبق تمایلات نفسانى و منافع شخصى است.
به همین دلیل، در روایات اسلامى مذمّت شدیدى از موضوع بدعت شده است: در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَهْلُ الْبِدَعِ شَرُّ الْخَلْقِ وَ الْخَلِیفَةِ; اهل بدعت، بدترین خلق و داراى بدترین اخلاقند». امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: «اَمَّا أَهْلُ الْبِدْعَةِ فَالْمُخَالِفُونَ لاَِمْرِاللهِ وَ لِکِتَابِهِ وَ رَسُولِهِ الْعامِلُونَ بِرَأْیِهِمْ وَ أَهْوَائِهِمْ وَ إِنْ کَثُرُوا; اما اهل بدعت کسانى اند که مخالف فرمان خدا و کتاب او و رسول او مى باشند. آن ها به رأى و هواى خویش عمل مى کنند (و همه بر باطلند) هر چند بسیار باشند».
روایات در این زمینه بسیار فراوان است و با شدّت، بدعت و بدعت گذار را مى کوبد.
دلیل آن هم روشن است; زیرا اگر باب بدعت در احکام الهى گشوده شود و هر کس با میل خود و بر طبق منافع شخصى حلالى را حرام و یا حرامى را حلال کند زمان کوتاهى نمى گذرد که دین و آیین الهى به کلّى دگرگون و مسخ مى شود و از احکام اصیل اسلام چیزى باقى نمى ماند; بر همین اساس پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)هرگونه همکارى با بدعت گذاران را منع کرده; تا آن جا که مى فرماید: «مَنْ تَبَسَّمَ فِی وَجْهِ مُبْتَدِع فَقَدْ أَعانَ عَلَى هَدْمِ دِینِهِ; کسى که در صورت بدعت گذارى تبسّم کند، به نابودى دین خود کمک کرده است».
از این جا روشن مى شود کسانى که معناى وسیع بدعت را با معناى خاص آن خلط کرده اند و به مغالطاتى دست زده اند، مثلا مى گویند همه طالب نوآورى اند و چه کسى مى تواند با آن مخالفت کند؟ سخت در اشتباهند.
و نیز کسانى که تغییر نظر مجتهدان و کشف مسائل تازه اى را از کتاب و سنّت نوعى بدعت مى شمرند یا خود را فریب مى دهند و یا مى خواهند دیگران را فریب دهند. کشف مسائل تازه از کتاب و سنّت، پیروى از شریعت است نه بدعت به معناى خاص کلمه ; یعنى حلال خدا را حرام و حرام خدا را به سبب هواى نفس و منافع شخصى حلال شمردن.
این نکته نیز شایان دقت است که بدعت گذاران از ترس این که مبادا مورد مخالفت مؤمنان راستین قرار گیرند، دست به تفسیر به رأى مى زنند. آیاتى از قرآن کریم یا روایاتى را از معصومین(علیهم السلام) تحریف نموده و در پناه آن به بدعت ها روى مى آورند. خطر این بدعت گذاران از سایر بدعت گذارانى که آشکارا دست به این کار مى زنند بسیار بیش تر است.
در هر حال، امام(علیه السلام) در خطبه یاد شده در یک جمله کوتاه مى فرماید: مؤمن راستین کسى است که حلال و حرام خدا را تغییر ندهد و امسال و سال گذشته او در حفظ احکام الهى و عمل به آن یکسان باشد و در مسیر کتاب وسنّت، ثابت قدم بماند.
* * *
