در تاریخ بشر، جنگ هاى فراوانى به وقوع پیوسته ; اعم از جنگ هاى منطقه اى یا جهانى; ولى هدف آن ها غالباً برترى جویى و فزون طلبى و گاه انتقام گیرى و ماجراجویى بوده است ; به همین دلیل به هنگام پیروزى یک طرف، جنایات هولناکى به وقوع پیوسته است ; چرا که هدف مقدّسى در کار نبوده است.

تنها جنگ هاى انبیا و اولیاء الله از این اصل کلى مستثنا بوده است. اسلام، جنگ را براى خاموش کردن آتش فتنه (وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَکُونَ فِتْنَةٌ(1)) و نیز براى دفاع در مقابل مهاجم (فَإِنْ قَاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ(2)) مجاز مى شمرد. به همین دلیل هم در اثناى جنگ و هم بعد از پایان آن، اصول انسانى را رعایت مى کردند. امیرمؤمنان على(علیه السلام)در توصیه خود به سربازان اسلام مى فرمود: «هنگامى که دشمن شکست خورد و فرار کرد، فرارى ها را نکشید و زخمى ها را به قتل نرسانید و زنان را آزار ندهید ; هر چند به شما دشنام دهند و آبروى شما را بریزند و به بزرگانتان بدگویى کنند».(3)

در خطبه مورد بحث نیز مى بینیم که امام(علیه السلام) در دعایى که قبل از جنگ صفّین مى فرماید، از خداوند تقاضا مى کند که در صورت پیروزى ما را از تعدّى و ستم برکنار دار و بر راه حق استوار بنما. این است تفاوت جنگ طلبان دنیاپرست و خداپرستان حق جو.

* * *

1. بقره، آیه 193.

2. بقره، آیه 191.

3. نهج البلاغه، نامه 14.