خوف و رجا یعنى بیم از کیفر و امید به لطف و رحمت خدا، قوى ترین انگیزه حرکت به سوى تقوا و پاکیزگى هاست.
هیچ کس بدون این دو نمى تواند در آسمان قرب حق پرواز کند و به اوج قاف قرب او راه یابد.
همان گونه که امید به نتایج لذت بخش پیروزى در امتحان و بیم از آثار سقوط و رفوزه شدن تمام نیروهاى یک محصل و دانشجو را براى پیمودن مسیر علوم و دانش ها بسیج مى کند، در پیمودن راه معنویت نیز بهره گیرى از این بیم و امید ضرورى است. در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «أَعْلَى النَّاسِ مَنْزِلَةً عِنْدَاللّهِ أَخْوَفُهُمْ مِنْهُ; برترین مردم از نظر مقام در پیشگاه خدا خائف ترین آن هاست».
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: «لاَ یَکُونَ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّى یَکُونُ خَائِفاً رَاجِیاً، وَ لاَ یَکُونُ خَائِفاً رَاجِیاً حَتَّى یَکُونَ عَامِلا لِمَا یَخَافُ وَ یَرْجُو; مؤمن، مؤمن نخواهد بود تا داراى خوف و رجا باشد و خوف و رجا نخواهد داشت مگر این که با آن چه مى ترسد یا امید دارد هماهنگ عمل کند».
ولى بهره گیرى از این دو در صورتى امکان دارد که خوف و رجا کاذب نباشد و نشانه کاذب نبودنش، عمل هماهنگ با آن است.
ولى متأسفانه بسیارى از مردم، نسبت به اموردنیا و خوف و رجاى صادقى دارند; در حالى که نسبت به آخرت گرفتار خوف و رجاى کاذبند.
در همین زمان که این ستور را مى نویسیم نوعى بیمارى شدید «ذات الرّیه» به نام «سارس» پیدا شده که به نوعى کشنده است (حدّاکثر از یک صد نفر مبتلا به این بیمارى شش نفر قربانى مى شود) ولى براى پرهیز از ابتلاى به آن چنان اقدامات احتیاطى شروع شده که فراتر از آن امکان ندارد. در مناطق آلوده همه جا را سمپاشى مى کنند; همه با ماسک حرکت مى کنند; هر شخص مظنونى را معاینه مى کنند; مراکز تجمع را تعطیل کرده اند; جشن شادى و مجلس عزا نمى گیرند; در فرودگاه ها همه مسافران به دقت از این نظر کنترل مى شوند. این همان خوف صادق است. آیا مؤمنان در مورد خوف از کیفرهاى الهى در قیامت که به مراتب از این سنگین تر است چنین عکس العملى نشان مى دهند؟!!
امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) در خطبه مذکور تعجب مى کنند که چگونه بعضى از مردم در مقابل خوف اندکى از انسان ها عکس العمل سریع و قوى نشان مى دهند، ولى در برابر خوف خدا چنین نیستند!
درباره رجا هم همین گونه است; ولى اولیاء الله چنان بودند که از خوف خدا در محراب عبادت مانند بید مى لرزیدند و گاه صیحه مى زدند و مدهوش مى شدند.
سخن در این زمینه بسیار است. هدف در این جا اشاره کوتاهى براى تکمیل بحث ها بود. با حدیث نابى این گفتار را پایان مى دهیم.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: کان ابى یقول: إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ عَبْد مُؤْمِن إِلاَّ وَ فِی قَلْبِهِ نُورَانِ، نُورُ خِیفَة وَ نُورُ رَجَاء لَوْ وُزِنَ هَذَا لَمْ یَزِدْ عَلَى هذَا وَ لَوْ وُزِنَ هَذَا لَمْ یَزِدْ عَلَى هَذَا; پدرم مى فرمود: هر بنده مؤمنى در قلبش دو نور است نور خوف و نور رجا، هر یک وزن شود اضافه بر دیگرى نخواهد بود.
