امام(علیه السلام) در این بخش از خطبه که آخرین بخش آن است در ادامه نقل کلام پیامبر(صلى الله علیه وآله)در خصوص فتنه و آزمون بزرگ که بعد از آن حضرت رخ مى دهد، چنین مى گوید: «آن حضرت (به من) فرمود: اى على، مردم بعد از من با ثروتشان آزمایش مى شوند. دیندار بودن را منّتى بر خدا قرار مى دهند و (با این که مرتکب گناهان بزرگى مى شوند) انتظار رحمت از خدا دارند و خود را از خشمش در امان مى بینند. حرام خدا را با شبهات دروغین و هوس هاى غفلت زا حلال مى شمرند. شراب را به نام «نبیذ»، و رشوه را به نام «هدیه» و ربا را به اسم «تجارت»، حلال مى پندارند!» (وَ قَالَ: «یَا عَلِیُّ، إِنَّ الْقَوْمَ سَیُفْتَنُونَ بِأَمْوَالِهِمْ، وَ یَمُنُّونَ بِدِینِهِمْ عَلَى رَبِّهِمْ، وَ یَتَمَنَّوْنَ رَحْمَتَهُ، وَ یَأْمَنُونَ سَطْوَتَهُ، وَ یَسْتَحِلُّونَ حَرَامَهُ بِالشُّبُهَاتِ الْکَاذِبَةِ، وَالاَْهْوَاءِ السَّاهِیَةِ، فَیَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِیذِ، وَ السُّحْتَ بِالْهَدِیَّةِ، وَ الرِّبَا بِالْبَیْعِ»).
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در این بخش از سخنش بر جزئیاتى از این آزمون بزرگ و فتنه فراگیر انگشت مى نهد و به پنج وصف از اوصاف گروهى که امتحان مى شوند اشاره مى کند. قبل از هر چیز تصریح مى کند که آن ها به اموالشان امتحان مى شوند; اشاره به این که مال، عمده ترین وسیله امتحان آن هاست; همان گونه که در هر عصر و زمانى چنین است و دیگر این که آن ها گرفتار غرور بى دلیلى اند; چرا که مسلمان بودن خود را به رخ مردم مى کشند و گویا منّتى بر خدا دارند; با تمام آلودگى ها خود را مشمول رحمت خدا و در امان از عذاب او مى پندارند و چنین است حال تمام گنهکاران مغرور و از خود راضى. قرآن مجید درباره گروهى از اعراب تازه مسلمان که داراى همین صفات بودند، مى گوید:
«(یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا قُلْ لاَّ تَمُنُّوا عَلَىَّ إِسْلاَمَکُمْ بَلِ اللهُ یَمُنُّ عَلَیْکُمْ أَنْ هَدَاکُمْ لِلاِْیمَانِ إِنْ کُنتُمْ صَادِقِینَ); آن ها بر تو منّت مى نهند که اسلام آورده اند; بگو: اسلام آوردن خود را بر من منّت نگذارید; بلکه خدا بر شما منّت مى نهد که شما را به سوى ایمان هدایت کرده است اگر (در ادعاى ایمان) راستگویید».
و از ویژگى هاى دیگر آن ها این است که کارهاى حرام را که مورد علاقه آن هاست، زیر پوشش هاى فریبنده اى قرار مى دهند یا براى این که مردم را بفریبند و یا حتى وجدان خود را نیز فریب دهند، به سراغ شراب مى روند. وقتى به آن ها گفته شود: شراب از محرّمات مسلّم است مى گویند: این همان نبیذى است که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و اصحابش از آن مى نوشیدند; در حالى که آن نبیذ نه مسکر بود و نه حرام; بلکه پیامبر(صلى الله علیه وآله) هنگامى که یارانش بعد از ورود به مدینه از سرد بودن طبیعت آب مدینه و ناراحتى هاى گوارشى شکایت کردند، به آنها فرمود: چند دانه اى خرما درون خمره آب بریزید تا مشکل شما برطرف گردد. این آب نه مضاف مى شد و نه خرما در حدّى بود که مسکر شود. از آن مى نوشیدند و وضو مى گرفتند; ولى بعضى از گمراهان آن را بهانه کردند; مقدار زیادى خرما در آب مى ریختند و در جاى گرمى قرار مى دادند تا تخمیر و به مسکر تبدیل شود و آن را به نام نبیذ مى نوشیدند.
همچنین بسیارى از افراد گناهکار و ضعیف الایمان در گذشته و حال، نام رشوه را هدیه مى گذاشتند و نیز در پوشش معاملات صورى به رباخوارى مشغول شده و مى شوند.
بدیهى است در محیط هاى مذهبى که گناهِ آشکار، مشکلات زیادى دارد گنهکاران ترجیح مى دهند که اعمال خود را در پوشش عناوین فریبنده اى انجام دهند. این همان است که به نام فتنه و آزمون بزرگ از آن خبر داده اند.
و در آخرین جمله از این بخش از خطبه مى خوانیم که على(علیه السلام) مى گوید: «عرض کردم:
اى رسول خدا، در چنین شرایطى این گونه افراد را که داراى چنین صفاتى دارند، در چه مرتبه اى قرار دهم؟ آیا کار آن ها به منزله ارتداد و بازگشت از دین است و یا به منزله فتنه و انحراف از احکام خدا؟ فرمود: آن را به منزله فتنه بدان (و با آن ها همچون مسلمانان خطاکار رفتار کن)» (قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللّهِ، فَبِأَىِّ الْمَنَازِلِ أُنْزِلُهُمْ عِنْدَ ذلِکَ؟ أَبِمَنْزِلَةِ رِدَّةِ، أَمْ بِمَنْزِلَةِ فِتْنَةِ؟ فَقَالَ: «بِمَنْزِلَةِ فِتْنَةِ»).
با توجه به این که این افراد ظاهراً دو اصل اساسى دین (توحید و نبوّت) را قبول داشتند و انحراف شدید آن ها در برنامه هاى عملى بود; حتى ضروریات دین را به ظاهر انکار نمى کردند و مخالفت هاى خود را در پوشش عناوین حلال به اصطلاح انجام مى دادند; لذا حکم ارتداد بر آن ها جارى نمى شد و على(علیه السلام) هم هرگز با آنان همچون مرتد عمل نکرد.
