گاه دیدن یک پرنده زیبا و ظرافت و دقّتى که در ساختمان بال و پر و تمام وجود او به کار رفته، انسان را با آفریننده آن آشنا و غرق در افکار توحیدى مى کند حال اگر در جهان پرندگان سیرِ طولانى ترى کنیم، سیرى که به یقین سال ها طول مى کشد و طرز زندگى، رنگ ها، دقّت ها، ظرافت ها و تنوّع فوق العاده اى را که در آن ها به کار رفته، مشاهده کنیم چه رخ خواهد داد؟!
دانشمندان، کتب بسیارى درباره رازهاى نهفته در وجود پرندگان و انواع و اقسام آن ها، اعم از پرندگان خشکى و دریایى، پرندگان مهاجر و غیر مهاجر نوشته اند که حتى شرح گوشه اى از آن ها از حوصله این کتاب، خارج است; ولى مناسب است به گوشه هایى کوتاه و پرمعنا در این جا اشاره کنیم:
دانشمندان مى گویند:
1ـ حدود چهارده هزار نوع پرنده در کره زمین وجود دارد و تفاوت هاى میان آن ها سبب شده که دانشمندان، آن ها را به گروه هاى مختلف تقسیم کنند. البتّه هر نوع، هزاران هزار مصداق خارجى دارد. مسلّماً در درون جنگل ها و اعماق دره هاى صعب العبور، انواع زیادى از پرندگان یافت مى شود که هرگز انسان ها به آن ها دست نیافته اند.
2ـ بعضى از پرندگان (مانند شترمرغ به قدرى بزرگ اند که ممکن است بیش از یک صد کیلوگرم وزن داشته باشند و با پاهاى بلند خود مى توانند با سرعتى معادل 95 کیلومتر در ساعت بدوند! در مقابل بعضى به قدرى کوچک اند که وزن آن ها از چند گرم تجاوز نمى کند; ولى عجب آن که ممکن است سرعت پرواز آن ها کمتر از سرعت دویدن شترمرغ نباشد!
3ـ هر یک از پرندگان، آفرینشى کاملا متناسب با محیط و وضع معیشت خود دارند: مرغِ ماهى خوار، منقارى بلند و تیز دارد که به راحتى ماهى ها را صید مى کند; پرنده اى به نام «سرخ قبا» منقار کوتاه و مخروطى دارد که مى تواند دانه هاى نباتى را بشکند و استفاده کند; مرغ «زمزمه گر» منقارى باریک و تیز دارد که شیره گل ها را مى مکد; مرغان شکارى پنجه ها و منقارهاى قوى و برّنده اى دارند که شکارشان را با آن مى گیرند و پاره مى کنند; منقار پلیکان مانند یک سبد است که ماهى زیادى را براى طعمه در خود جاى مى دهد.
4ـ هیچ پرنده اى دندان ندارد و دانه ها را در سنگدان خود آسیاب کرده، آماده جذب مى کند!
5ـ بدن پرندگان بسیار سبک و آماده پرواز است در جاى جاى داخل بدن آن ها حباب هاى هوا وجود دارد و استخوان هاى شان توخالى است و همه این ها به پرواز آن ها کمک مى کند!
6ـ پرندگان معمولا تخم مى گذارند و چند روزى روى آن مى خوابند تا به جوجه تبدیل شود; گاه تنها جنس ماده بر روى آن مى خوابد و گاه نر و ماده به نوبت روى آن مى خوابند و گاه جنس نر، پرنده ماده را در درون لانه زندانى مى کند و اجازه خروج به او نمى دهد (مانند مرغ شاخ منقار) فقط سوراخى در دهانه لانه مى گذارد که روزها براى او غذا بیاورد و در اختیار او بگذارد.
7ـ پرندگان آبى یعنى آن ها که روى آب ها و اطراف دریاها زندگى مى کنند، برنامه عجیب ترى دارند; گاه با دستگاهى که همانند رادار است طعمه خود را زیر آب نشانه گیرى مى کنند و با یک شیرجه به عمق آب فرو مى روند و آن را گرفته، و از طرف دیگر سر بر مى آورند; بدن هاى آن ها چنان چرب است که هرگز آب در آن نفوذ نمى کند.
8ـ رنگ هاى پرندگان از عجایب آفرینش است; گاه چنان رنگ آمیزى زیبا و شفاف و دل انگیزى دارند که انسان خیال مى کند الآن از زیر دست نقاش چیره دستى خارج شده است (و این از بدیع ترین چهره هاى آفرینش است که امام(علیه السلام) در خطبه مزبور روى آن تکیه خاصى دارد) و انسان تا نبیند نمى تواند به اهمّیّت آن واقف شود.
9ـ لانه هاى پرندگان نیز بسیار متنوّع و عجیب است با این که آن ها دست ندارند، ولى با ظرافت خاصى لانه خود را مى سازند. یکى از پرندگان به نام «پرنده خیاط» برگ هاى بزرگ درختان را به هم مى دوزد و از آن لانه درست مى کند. منقار تیزش به منزله سوزن است و الیاف باریک گیاهان را به صورت نخ مورد بهره بردارى قرار مى دهد!
10ـ پرندگان شکارچى پاهاى قوى و بال هاى نیرومندى دارند; مانند عقاب ها و بازها و لاشخورها و کرکس ها. چشم آن ها بسیار قوى و تیزبین است و از مکانى دور در آسمان، حتى موجودات کوچک را روى زمین مى بینند. بعضى از آن ها به قدرى قوى اند که نقل شده مى توانند یک برّه را از زمین برداشته، با خود ببرند.
11ـ پرندگان مهاجر عالم عجیب و شگفت انگیزترى دارند. گاه از خط استوا به مناطق قطبى و بالعکس حرکت مى کنند و بیش از ده هزار کیلومتر راه را طى مى کنند; بى آن که راه را گم کنند، شب ها و روزها پرواز مى کنند! قبل از مهاجرت، دسته جمعى با یک الهام درونى به تغذیه فراوان مى پردازند و بدن خود را از چربى انباشته مى کنند که در طول مسافرت از آن استفاده کنند!
12ـ مقاومت پرندگان در مقابل سرما و گرما بسیار زیاد است. در زمستان که ما انسان ها کنار بخارى جمع مى شویم، آن ها در سرماى چندین درجه زیر صفر زنده مى مانند! حرارت بدن آن ها از بدن انسان بیش تر است و به 45 درجه بالاى صفر مى رسد! و شاید همین حرارت است که به آن ها در مقابل سرما مقاومت مى دهد.
13ـ خدمات پرندگان به انسان، بسیار زیاد است: خوراک بسیارى از آن ها حشرات است; پرندگان شکارى، افزایش نسل پرندگان دیگر را مهار مى کنند; پرندگان مردارخوار، سطح دریاها و خشکى ها را پاکسازى مى کنند; بسیارى از آن ها در زدودن آفات، نقش مهمى دارند و علاوه براین ها پرندگان براى ما غذاى مهمى به شمار مى روند.
14ـ در پایان این بحث، قلم را به دست شارح خوش ذوق شرح «فى ظلال نهج البلاغه» مى سپاریم. او از کتاب «روبرت لمن» به نام «همه چیز درباره پرندگان» ترجمه «دکتر مصطفى بدران» چنین نقل مى کند: «بعضى حدس مى زنند که در تمام روى زمین، حدود صد میلیارد پرنده وجود دارد (در انواع مختلف) و بزرگ تر از همه شتر مرغ است که قامت آن به 5/2 متر مى رسد... و کوچک ترین آن ها «طنان» است که طول آن فقط پنج سانتى متر است و با سرعت عجیبى پرواز مى کند و در یک ثانیه، پنجاه تا دویست بار پر مى زند و سرعت حرکت او در ساعت تا 90 کیلومتر مى رسد و مى تواند طرف جلو و عقب و یا بالا و پایین حرکت کند و حتى مى تواند مدتى طولانى در یک نقطه از هوا توقف کند!
بعضى از پرندگان یک گام آن ها از شش متر بیش تر است.
بعضى از پرندگان تا شش هزار متر در هوا بالا مى روند و بعضى تا 18 مترى عمق آب پیش مى روند».
کوتاه سخن; همان گونه که مولا على(علیه السلام) در این بخش از خطبه بیان فرمود، هر گاه انسان در این عجایب خلقت بیندیشد، بى اختیار سر تعظیم به درگاه پروردگار فرود مى آورد و در برابر لطف صنعت و عظمت قدرت او تسلیم مى شود.
* * *
