در این خطبه امام(علیه السلام) از آفرینش بدیع خفاش سخن به میان آورده که تقریباً همه چیز او بر خلاف سایر پرندگان است تا آن جا که در بعضى از کتب علمى تصریح مى کنند که خفاش، جزء پرندگان نیست; بلکه جزء پستانداران است.
بدن خفاش، پوشیده از مو است; در حالى که پرندگان پر دارند.
خفاش دندان دارد; در حالى که پرندگان منقار دارند.
بال هاى خفاش از پرده هاى نازک گوشتى تشکیل شده; در حالى که پرندگان چنین نیستند.
خفاش دو دست و دو پا دارد و روى زمین مانند چهارپایان با دست ها و پاهایش راه مى رود; در حالى که پرندگان چنین نیستند.
پرندگان از طریق تخم گذارى صاحب بچه مى شوند; در حالى که خفاش باردار مى شود و بچه مى زاید.
پرندگان نوزادان خود را با مواد غذایى مناسب سیر مى کنند; ولى خفاش نوزاد خود را شیر مى دهد.
پرندگان معمولا روزها در تلاش معاشند و خفاش در تاریکى شب.
خفاش ها عموماً هنگام روز مى خوابند و پس از غروب آفتاب به پرواز در مى آیند و هنگام خواب; خود را از پاهاى عقب از درختان یا سقف غارها آویزان مى کنند.
غذاى خفاش از حشرات است و هنگام پرواز دهان خود را باز نگه مى دارد و ده ها یا صدها حشره را مى بلعد و شاید بوى بدخفاش به علت همین حشره خوارى او باشد; امّا خفاش ها به خاطر همین کارشان خدمت زیادى به انسان ها در پاک سازى محیط از حشرات مى کنند; لذا در برخى از مناطق که حشرات زیادند برج هایى براى پرورش خفاش ها مى سازند تا محیطشان را پاک سازى کنند.
برخلاف آن چه بعضى تصور مى کنند که چشم خفاش ضعیف است و مى گویند: فلان کس مثل خفاش کور است، بینایى خفاش بسیار خوب است; لیکن چشمانش در برابر نور، حساسیت زیادى دارد که قادر به تحمل آن نیست.
خفاش با سرعت و مهارت در شب پرواز مى کند; حتى در تاریکى شدید بى آن که به مانعى برخورد کند. خفاش در این پرواز سریع تنها از چشم کمک نمى گیرد; بلکه مدیون دستگاه صوتى خاصى شبیه رادار است. خفاش در حین پرواز، صدایى از بینى خود بیرون مى آورد که ما قادر به شنیدن آن نیستیم; اما این صدا به هر چیزى که بر سر راه آن باشد برخورد مى کند و منعکس مى شود. گوش هاى بزرگ خفاش صداى منعکس شده را مى گیرد و از وجود مانع بر سر راه خود به طور دقیق آگاه مى شود و تغییر جهت مى دهد و این جاست که مى گویند: خفاش با گوش خود مى بیند.
بعضى از دانشمندان، آزمایش جالبى درباره خفاش کرده اند. آنان تونل باریک پر پیچ و خمى را به وجود آوردند که دیواره داخلى آن با دوده آغشته شده بود. خفاشى را از یک طرف تونل وارد کرده و با نهایت تعجب دیدند از طرف دیگر بیرون آمد; بى آن که بر بال هایش کم ترین اثر دوده باشد.
خفاش ها معمولا حشره خوارند; ولى بعضى از خفاشان میوه مى خورند و بعضى از آن ها خونخوار و خطرناکند که تعداد آن ها بسیار کم است. آن ها حتى به انسان در موقع خواب با ظرافت خاصى حمله مى کنند و جایى از بدن او را که رشته هاى عصبى در آن کم تر است و حساس نیست مانند نرمه گوش در نظر مى گیرند و دندان هاى خود را آهسته در آن فرو مى کنند و خون او را مى خورند; و از آن خطرناک تر این که ممکن است آنها از این طریق ناقل میکروب هاى مهلکى همچون تب زرد که از بیمارى هاى خطرناک است، باشند.
خفاش ها به هنگام پرواز از روى آب ها با فاصله بسیار کم مى گذرند و آب مى نوشند; اما آب خوردن آن ها مانند گربه با زبان است.
خفاش هاى سبک وزن گاهى چهاربچه مى آورند و همه آن ها را در حال پرواز به خود آویزان کرده حرکت مى کنند; ولى خفاش هاى بزرگ جثه که گاهى به اندازه یک گربه هستند و آن ها را روباه پرنده مى نامند، تنها یک بچه مى آورند. این در حالى است که بعضى از خفاش ها به قدرى کوچکند که وزن بدنشان به اندازه یک سکه بیشتر نیست.
خفاش ها درزمستان در گوشه تاریکی به صورت آویزان به وسیله پاها می خوابند؛ این خواب زمستانی مدت زیادی ادامه دارد تا هوا گرم شود. در این موقع بیدار می شوند و به حرکت در می آیند. (1)
در کتاب «توحید مفضّل» نیز عبارات کوتاه و پرمعنایى درباره آفرینش عجیب «خفاش» نقل شده است و با توجه به این که این سخنان را زمانى امام صادق(علیه السلام)فرمود که علم و دانش بشر درباره جانداران بسیار محدود بود، جالب و قابل ملاحظه است; مى فرماید:
«خداوند به خفاش آفرینش عجیبى داده است; آفرینشى ما بین پرندگان و چهارپایان (پستاندار); این به علت آن است که دو گوش بلند و دندان و پشم دارد; فرزند خود را مى زاید و شیر مى دهد و بول مى کند و روى چهار دست و پا راه مى رود; تمام این ها بر خلاف صفات پرندگان است. او همچنین در شب بیرون مى آید و غذاى او از پروانه ها و مانند آن (از حشرات) است که در هوا در حرکتند; بعضى گمان مى کنند خفاش غذایى نمى خورد و غذاى او فقط هواست و این باطل است; زیرا اوّلا از او فضله و بول خارج مى شود و این بدون خوردن غذا ممکن نیست و دیگر این که او داراى دندان است اگر غذایى نمى خورد وجود دندان براى او معنایى نداشت و مى دانیم در آفرینش چیزى بى هدف نیست».
به هر حال هر چه درباره خفاش بیشتر دقت کنیم اسرار شگفت انگیز بیشترى را پیدا خواهیم کرد و این جا است که به عظمت کلام امام(علیه السلام) پى مى بریم که این موجود استثنایى را که گویى خدا براى قدرت نمایى آفریده است به عنوان یکى از لطایف صنعت و عجایب خلقت پروردگار در خطبه مذکور بیان کرده و روى قسمت هاى مهمى از شگفتى هاى آفرینش او تکیه فرموده است.
