امام(علیه السلام) در این بخش از خطبه به فتنه فراگیر بنى امیّه اشاره مى کند که تمام مسلمین را در غم و اندوه فرو مى برد و ظلم و ستم آن ها در تمام خانواده ها وارد مى شود; در حالى که راه فرارى از آن ندارند; چرا که نتیجه اعمال خود مردم است; مى فرماید: «در آن هنگام خانه اى در شهر و خیمه اى در بیابان باقى نمى ماند، جز این که ستمگران غم و اندوه را در آن فرو مى ریزند و بلا و بدبختى را در آن وارد مى کنند» (فَعِنْدَ ذلِکَ لاَ یَبْقَى بَیْتُ مَدَر وَ لاَ وَبَر إِلاَّ وَ أَدْخَلَهُ الظَّلَمَةُ تَرْحَةً، وَ أَوْلَجُوا فِیهِ نِقْمَةً).
ممکن است در خانه اى غم و اندوه بیاید، ولى ظلم نیاید; غم و اندوه دیگران، دوستان و بستگان و توده مردم، ولى ظلم بنى امیّه چنان بود که هم غم واندوه را با خود به همه جا مى برد و هم مصیبت و بلا و بدبختى را; چرا که دستیاران ظالمان همیشه از میان افرادى همانند خود آن ها انتخاب مى شوند. گویى روح آن ها در تمام پیکر حکومتشان دمیده مى شود و همه به ظلم و ستم مى پردازند تا چند صباحى بر سر قدرت بمانند.
سپس مى افزاید: «در آن روز براى آن ها (مردم ستمدیده) نه در آسمان عذرپذیرى وجود دارد و نه در زمین یار و یاورى. (و به آن ها خطاب مى شود:) شما حکومت را به غیر اهلش سپردید و آن را در غیر محلّش قرار دادید (و این نتیجه کار خود شماست)» (فَیَوْمَئِذ لاَ یَبْقَى لَهُمْ فِی السَّمَاءِ عَاذِرٌ، وَ لاَ فِی الاَْرْضِ نَاصِرٌ. أَصْفَیْتُمْ بِالاَْمْرِ غَیْرَ أَهْلِهِ، وَ أَوْرَدْتُمُوهُ غَیْرَ مَوْرِدِهِ).
بنابراین، مخاطب در این چند جمله مردمى اند که بر اثر کوتاهى و فرار از زیربار مسئولیت و سکوت در برابر ظالمان گرفتار ظلم و ستم شده اند و جمله هاى «أَصْفَیْتُمْ بِالاَْمْرِ غَیْرَ أَهْلِهِ، وَ أَوْرَدْتُمُوهُ غَیْرَ مَوْرِدِهِ» شاهد گویاى این معناست; زیرا خطاب به مردم مى گوید: شما کار را به غیر اهل سپردید و حکومت را به دست افراد ناشایست دادید.
شبیه این معنا در خطبه 192 آمده است; آن جا که مى فرماید: «وَ اِنَّکُمْ إِنْ لَجَأْتُمْ إِلَى غَیْرِهِ حَارَبَکُمْ أَهْلُ الْکُفْرِ ثُمَّ لاَجَبْرَائِیلُ وَ لاَ مِیکَائِیلُ وَ لاَ مُهاجِرُونَ وَ لاَ اَنْصارٌ یَنْصُرُونَکُمْ; شما اگر به غیر اسلام پناه برید کافران با شما نبرد مى کنند و بر شما مسلّط مى شوند; سپس نه جبرئیل و نه میکائیل نه مهاجران و نه انصار نمى توانند شما را یارى دهند».
و این که بعضى از شارحان مخاطبان این جمله را حاکمان ظالم قرار داده اند، به هیچوجه با مجموعه خطبه سازگار نیست.
سپس امام(علیه السلام) در ادامه این سخن اشاره به انتقام خداوند از ظالمان مى کند; انتقامى سخت و درهم کوبنده; مى فرماید: «و به زودى خداوند از ستمگران انتقام مى گیرد (و کارهایشان را مو به مو کیفر مى دهد) خوردنى به خوردنى و آشامیدنى به آشامیدنى، در برابر هر لقمه لذیذى که خوردند لقمه اى بس ناگوار و زهرآلود خواهند خورد و در مقابل هر جرعه گوارائى، جامى تلخ و مسموم خواهند نوشید. از درون، وحشت و از برون، شمشیر بر آن ها مسلّط خواهد کرد; چرا که این گروه مرکب هاى معاصى و شتران بارکش گناهانند» (وَ سَیَنْتَقِمُ اللّهُ مِمَّنْ ظَلَمَ، مَأْکَلا بِمَأْکَل، وَ مَشْرَباً بِمَشْرَب، مِنْ مَطَاعِمِ الْعَلْقَمِ، وَ مَشَارِبِ الصَّبِرِ وَ الْمَقِرِ، وَ لِبَاسِ شِعَارِ الْخَوْف، وَ دِثَارِ السَّیْفِ. وَ إِنَّمَا هُمْ مَطَایَا الْخَطِیئَاتِ وَ زَوَامِلُ الاْثَامِ).
اشاره به این که هر بلایى بر سر مردم آوردند خداوند بر سر آن ها خواهند آورد و در برابر هر لذتى که از مقام بردند خداوند تلخى ذلت را در کام آن ها فرو خواهد ریخت. در حکومت خود مردم را در ترس و وحشت و در زیر برق شمشیرها قرار دادند، خداوند گروهى بر آن ها مسلّط مى کند که همین کار را با آن ها خواهند کرد.
تاریخ مى گوید تمام این پیش بینى ها به واقعیت پیوست و خداوند چنان خاندان بنى امیّه و وابستگان به آن ها را متلاشى و نابود کرد که بازماندگان آن ها از ترس و وحشت به مناطق دوردست فرار کردند و از دیده مردم پنهان شدند و چیزى جز نام ننگین و تاریخ سیاه از آنان باقى نماند.
تعبیر (إِنَّمَا هُمْ مَطَایَا الْخَطِیئَاتِ) تشبیه جالب و گویایى است. آن ها را به حیواناتى تشبیه مى فرماید که از سر نادانى و نداشتن ایمان و عقل و شعور کافى، بارکش گناهان مردم شده اند و همان گونه که قرآن درباره گروهى از کافران مى گوید: «(وَلَیَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَأَثْقَالا مَّعَ أَثْقَالِهِمْ وَلَیُسْأَلُنَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَمَّا کَانُوا یَفْتَرُونَ); آن ها بارهاى سنگین گناهان خویش را بر دوش مى کشند و نیز بارهاى سنگین دیگران را اضافه بر بارهاى سنگین خود; و روز قیامت به یقین از تهمت هایى که مى بستند سؤال خواهند شد».
در پایان خطبه، پیش گویى قاطع دیگرى درباره سرنوشت بنى امیّه مى کند و مى فرماید: «سوگند یاد مى کنم باز هم سوگند یاد مى کنم! که بعد از من بنى امیّه خلافت را همچون اخلاط سر و سینه بیرون مى افکنند، سپس هرگز طعم آن را تا ابد نخواهند چشید و از آن بهره نمى گیرند تا آن زمان که شب و روز در پى هم آیند!» (فَأُقْسِمُ، ثُمَّ أُقْسِمُ، لَتَنْخَمَنَّهَا أُمَیَّةُ مِنْ بَعْدِی کَمَا تُلْفَظُ النُّخَامَةُ، ثُمَّ لاَ تَذُوقُهَا وَ لاَ تَطْعَمُ بِطَعْمِهَا أَبَداً مَا کَرَّ الْجَدِیدَانِ!).
در این جمله، امام(علیه السلام) تعبیر عجیبى درباره حکومت بنى امیّه مى کند; مى فرماید: حکومت اسلامى را آن قدر آلوده و کثیف و با ظلم و فساد آمیخته مى کنند که همچون اخلاط سر و سینه خواهد شد و کار به جایى خواهد رسید که خود آن ها نیز تحمل آن را نخواهند داشت و همانند کسى که اخلاط درون را برون مى ریزد، آن را از دست خواهند داد و چنان مبغوض و منفور خواهند شد که هرگز مردمان مسلمان به سراغ آن ها نخواهند رفت.
