این خطبه طولانى و گسترده از مطالب متنوعى بحث مى کند که در مجموع، تعلیمات گرانبهایى درباره معرفة الله و خودسازى ارائه مى دهد و مى توان آن را در پنج بخش خلاصه کرد:
در بخش اوّل، از عظمت خداوند و حمد و ستایش او با ذکر اسما و صفات پروردگار سخن به میان آمده است.
در بخش دوّم، درباره حقیقت رجا و امیدوارى ـ که یکى از ارکان سعادت انسان است ـ سخن مى گوید.
در بخش سوّم، گوشه اى از صفات پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و گفتار و رفتار او ـ که مى تواند براى همه الگو و اسوه اى باشد ـ و همچنین صفات پیامبران دیگرى همچون: موسى، داوود و عیسى(علیهم السلام) آمده است.
در بخش چهارم، بار دیگر به صفات پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) باز مى گردد، صفاتى که باید سرمشق همگان قرار گیرد.
و سرانجام در بخش پنجم، (آخرین بخش خطبه) امام(علیه السلام) از ساده زیستى خود سخن به میان آورده و با ضرب المثل زیبایى «فَعِنْدَ الصَّباحِ یُحْمَدُ الْقَوْمُ السُّرى» (صبحگاهان رهروان شب مورد ستایش قرار مى گیرند) خطبه را به پایان مى برد.