هر انسانى در برابر انبوهى از مجهولات و مشکلات درباره خود و دیگران قرار دارد که گاه مربوط به مسائل مادّى است و گاه معنوى و کلید حلّ آن ها غالباً سؤال از آگاهان و اندیش مندان است.
به همین دلیل، خداوند در عالم تکوین و تشریع درهاى سؤال را به روى انسان گشوده است. از نظر تشریع در دستورات اسلامى نه تنها اجازه سؤال به هر کس و درباره هرچیز را داده است، بلکه به سؤال کردن امر کرده است، قرآن مجید در دو آیه مى فرماید: «(فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ); از آگاهان سؤال کنید اگر نمى دانید».
امیرمؤمنان در بعضى از کلمات پرمعنایش در نهج البلاغه مى فرماید: «وَ لاَ یَسْتَحْیِیَنَّ أَحَدٌ اِذا لَمْ یَعْلَمِ الشَّىْءَ أَنْ یَتَعَلَّمَهُ; هیچ گاه کسى در فراگیرى علم و سؤال از مجهولات، شرم و حیا به خود راه ندهد».
آرى، سؤال کردن عیب نیست. عیب آن است که انسان پرسش نکند و در جهل و نادانى بماند.
جالب این است که در خطبه یاد شده سؤال کردن را حقى براى هر کس ذکر فرموده و این معنا در مورد جوانان و نوجوانان بسیار مهمتر است چرا که آنها داراى مجهولات فراوان:
از نظر تکوین و آفرینش نیز خداوند، حسّ کنجکاوى و جستجوگرى را در ذات انسان قرار داده است. انسان، همواره مایل است از چیزهایى که نمى داند، بپرسد و بداند. این حس در جوانان و نوجوانان شدیدتر است; به سبب همان نیازى که دارند، گاه آن قدر پدر و مادر را سؤال پیچ مى کنند که داد و فریادشان بلند مى شود; در حالى که وظیفه آن ها این است که با محبّت و مدارا به این نیاز روحى شان پاسخ مثبت دهند. آن چه را مى دانند، در اختیارشان بگذارند و آن چه را نمى دانند به کسانى که مى دانند ارجاع دهند.
بعضى فکر مى کنند اگر از مسائل اصول عقاید سؤال کنند نشانه کفر و بى اعتقادى است; در حالى که این پرسش ها براى تحقیق بیش تر و استحکام بخشیدن به عقیده است.
دانشمندان و آگاهان، به ویژه عالمان دینى وظیفه دارند که در هر حال و در هر شرایط، براى پاسخ به سؤالات اعلام آمادگى کنند و با محبّت و احترام از پرسش کنندگان استقبال کنند و فراموش نکنند که براساس روایتى که از امیرمؤمنان على(علیه السلام) نقل شده، چنین وظیفه اى بر دوش دارند: «خداوند از افراد نادان، پیمان فراگیرى علم نگرفته، مگر آن که پیش از آن از دانشمندان پیمان آموزش گرفته است» (اِنَّ اللهَ لَمْ یَأْخُذْ عَلَى الْجُهَّالِ عَهْداً بِطَلَبِ الْعِلْمِ حَتّى أَخَذَ عَلَى الْعُلَماءِ عَهْداً بِبَذْلِ الْعِلْمِ لِلْجُهّالِ).
این بحث را با ذکر چند حدیث پر معنا پایان مى دهیم:
نخست حدیثى است از امام صادق(علیه السلام) که یکى از یارانش به نام «حمران بن أعینى» را تشویق به سؤال کرد و فرمود: «إِنَّما یَهْلِکُ النَّاسُ لاَِنَّهُمْ لاَ یَسْأَلُونَ; مردم به علت این هلاک و گمراه مى شوند که پرسش نمى کنند».
در حدیث دیگرى از امام على(علیه السلام) مى خوانیم: «اَلْقُلُوبُ اَقْفالٌ مَفاتِحُهُا السُّؤالُ; دل ها قفل شده است و کلید آن، سؤال است».
و در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَلْعِلْمُ خَزائِنٌ وَ مَفاتِیحُهُ اَلسُّؤالُ فَاسْئَلُوا یَرْحَمُکُمُ اللهُ فَإِنَّهُ یُوجَرُ فِیهِ اَرْبَعَةٌ: اَلسّائِلُ وَالْمُعَلِّمُ وَ الْمُسْتَمِعُ وَ الْمُحِبُّ لَهُمْ; علم، خزانه هایى است و کلیدهاى آن سؤال است. خدا شما را رحمت کند، همواره سؤال کنید; چرا که چهار گروه براى آن پاداش داده مى شوند: سؤال کننده، پاسخ گوینده، کسانى که در آن جا مستمعند و آن ها که بدان ها علاقه مندند».
در روز جنگ جمل، مرد عربى به امیرمؤمنان(علیه السلام) عرض کرد: اى امیرمؤمنان! تو مى گویى خداوند یگانه است؟ (منظور از این یگانگى چیست؟) مردم از هر سو به او حمله کردند. گفتند: اى مرد عرب، نمى بینى تمام فکر امیرمؤمنان متوجّه جنگ است؟ (هر سخن جایى و هر نکته مقامى دارد!) امام فرمود: «او را رها کنید. چیزى که این مرد عرب مى خواهد، همان چیزى است که ما از این قوم مى خواهیم (ما هم از این گروه، توحید و یگانگى مى طلبیم و جنگ براى فراگیرى این تعلیمات مقدّس است)». سپس امام(علیه السلام)توحید را به چهار بخش تقسیم کرد: دو قسم آن را مردود شمرد و دو قسم را مقبول.
