دین و مذهب هرگز دعا را جانشين اسباب و علل قرار نداده، بلكه آن را چيزى مافوق آنها قرار داده؛ یعنی همان جا كه هيچ راه و وسيله ديگرى جز دعا برای شخص وجود ندارد و تنها روزنه اميد استمداد از نيرويى مافوق، نيروى لايزال مبدأ جهان هستى است. در این صورت مفهوم دعا درخواست فراهم شدن اسباب و عواملى است كه از دايره قدرت انسان بيرون باشد از كسى كه قدرتش بى پايان و هر امر ممكنى براى او آسان است.
ضمن اینکه دعا تنها الفاظ و به اصطلاح لقلقه لسان نيست؛ بلكه يك نوع آمادگى روحى و شايستگى معنوى و خودسازى است كه مى تواند در سلسله علل قرار گيرد و علّت ناقصه اى را كامل كند؛ زيرا فضل بى پايان خدا به اندازه شايستگيها و لياقتها به افراد مى رسد و بنابراين كسب شايستگى و لياقت مى تواند منشأ فضل و فيض تازه اى گردد.

عوامل متعددی در اعتلای تمدن های بشری نقش دارند. مانند: 1- امنیت و آرامش. 2- غرور و همبستگی ملّی، و به تعبیر ابن خلدون «عصبیت». 3- همکاری و تعاون. 4- اخلاق. 5- بردباری و صبوری. 6- وحدت و یکپارچگی. 7- دین. 8- رفاه نسبی. 9- احساس نیاز.

غرب تلاش می کند به مردم شرق و حتی مردم خودش بقبولاند که تمام پیشرفت و صنعت و علم از اول مربوط به غرب بوده و در تمام علوم، شرق همیشه پیرو و دنباله رو غرب بوده است. آری با اینکه آنها نمی خواهند بپذیرند که تمام پیشرفت آنها مدیون علم و تمدن شرق بوده است ولی آثار و علوم شرق آن قدر زیاد و روشن است که قابل انکار نیست؛ علاوه براین برخی از دانشمندان غربی اعتراف دارند که پیشرفت غرب مدیون علوم و حرکت دانشمندان مسلمان می باشد.

«توسعه» در نگاه غرب، به معنی جهت گیری کلّ نظام های اقتصادی و اجتماعی، اعمّ از قانون گذاری، اجرایی و غیره در جهت رشد اقتصادی است. از این رو اقتصاد مبنای همه تحولات و برنامه ریزی های فرهنگی و اجتماعی شده، و مناسبات و روابط بر اساس تولید و مصرف همراه با زندگی ماشینی شکل می گیرد، که این امر پیامدهای منفی مانند: لذّت طلبی، اسراف و تبذیر در مصرف، آلودگی محیط زیست، توزیع نابرابر درآمدها، و... را به دنبال خواهد داشت.

با ظهور اسلام در حجاز و تربیت انسان های فرهیخته در مکتب معصومین(ع)، خورشید اسلام در فراسوی مرزهای جغرافیایی پرتو افکند که به تشکیل تمدن اسلامی انجامید. شهید «مطهری» در این باره می نویسد: «شگفت انگیز است نژاد عرب که در طول قرون متمادی، در حال خفتگی بسر می برد، ناگهان بیدار شد و با قدرتی شگرف دنیا را تهدید کرده و زیر و رو ساخت...». همچنین «گوستاو لوبون» می گوید: «بعضی ها عار دارند که اقرار کنند یک قوم کافر [مسلمانان] سبب شده اروپای مسیحی از حال توحّش و جهالت خارج گردد». و ... .

پیشرفت های جغرافیایی، فرهنگی و فکری مسلمین، علل و انگیزه های گوناگونی دارد که برخی از آن ها مربوط به اسلام و محتوای آن بوده، و برخی با تلاش مسلمانان و روحیات و خصایص روانی مسلمانان پدید آمده، مانند: جامعیت، سادگی و متانت تعالیم اسلام، فطری بودن قوانین اسلام، و قوت استدلال و اقناع وجدان، علل و عواملی هستند که از اسلام و محتوی آن سرچشمه گرفته است. لکن رفتار خوب مسلمانان و تلاش برای وحدت و یکپارچگی همه نیروها در مسیر تحقق اهداف و آرمان های اسلامی، ثمره تلاش و روحیات و خصائص روانی مسلمانان است.

در احادیث اهل بیت(ع) عباراتی درباره عصر ظهور آمده که حاکی از پیشرفت های چشمگیر عصر ظهور دارد؛ از جمله: در آن زمان زمین به گونه ای روشن می شود که مردم از نور آفتاب بی نیاز می شوند. یا این که مرکب امام زمان(عج) مانند توده ای از ابر است و غرشی دارد همانند رعد و قدرت صاعقه و بسیار سریع السیر. همچنین در حدیث دیگری امنیت اجتماعی فوق العاده دوران ظهور را توصیف می کند.

آنچه در روایات عصر ظهور بر روی آنها تاکید شده است، اول عدالت است؛ یعنی هرکس به اندازه تلاش و لیاقتش بهره مند می شود.  دوم اینکه دستیابی به منابع زمین امکان پذیر می شود و زمين بر كات و گنجهاى خود را آشكار مى سازد. سوم اینکه انسانها به غنای روحی می رسند؛  یعنی حرص از دلهای آنها ریشه کن می شود. در آن دوران دیگر کسی نمی ماند که تهی دست و فقیر باشد. احداث شهرها و راههای وسیع و مساجد بزرگ اما ساده و نظارت بر معماری خانه ها، از جمله برکات حکومت حضرت مهدی(عج) است.

اسلام به مسأله حكومت به عنوان يك «وسيله» براى تحقّق بخشيدن به اهداف عالى مى نگرد. چهار هدف عمده تشکیل این حکومت عبارتند از: آگاهى بخشيدن به انسانها، تربيت معنوى و اخلاقی انسان، برپایی عدل به صورت خود جوش و برخاسته از متن جامعه، آزادى انسانها از زنجير اسارتهای فکری، فرهنگی، سیاسی و ... . پر واضح است که فقط يك حكومت نيرومند و صالح می تواند این اهداف را با ایجاد يك شبكه وسيع برنامه ريزى که از طريق بيت المال تغذيه مى گردد و جهت اصلى آن انسان سازى و پيشرفت علم و فرهنگ است پياده کند.

بسیاری از مردم مشرق در برابر غرب احساس حقارت دارند و لذا چشم امید به غرب دوخته و دروازه کشورهای خود را به روی محصولات غربی باز کرده اند. این احساس حقارت در تمام شئون اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و دینی و ... زندگی آنها دیده می شود و تا زمانی که این بیماری در بین آنها باشد هرگز به جایی نخواهند رسید.