منظور از عهد انسان با خودش

منظور از عهد انسان با خودش چیست؟

عهدهاي انسان با خودش، عهدهايى هستند كه به هنگام خودسازى و در طريق تكامل صفات نيك و اعمال صالح واقع شده و عرفا آن را نخستين گام سير و سلوک دانسته و از آن به «مشارطه» تعبیر می کنند، که «مراقبه» و «محاسبه» نفس را در پی دارد. مشارطه يعني انسان در هر صبحگاه با خودش عهد کند که تنها در مسير طاعت حق گام بردارد، در طول روز مراقب عمل به اين شرط و عهد باشد و سپس شامگاهان به محاسبه اعمال خویش بپردازد. بنابراين پايبندی انسان به عهد با خودش، يكى از طرق تهذيب نفس و نيل به فضائل اخلاقى مى باشد.

مراحل «سیر و سلوک»

«سیر و سلوک» دارای چه مراحلی است؟

عارفان اسلامى هر كدام مراحلى را براى «سير و سلوك» قائل شده اند؛ برخی آنرا در چهار چيز خلاصه كرده اند: مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه يا مؤاخذه. سالك، صبحگاه با نفس خويش شرط مى كند كه كمترين قدمى براى رضاى غير خدا برندارد، سپس در طول روز مراقب اعمال خويش است و شامگاه به حسابرسى مى پردازد و اگر خلافى از او صادر شده بود، نفس خويش را تنبیه می كند. اميرمؤمنان(ع) در خطبه 220 نهج البلاغه اساس پويش راه حق را احياى عقل و کنترل نفس و اصلاح اخلاق برشمرده، ونتیجه آنرا هدایت شدن و رسیدن به آرامش بیان نموده اند.

«مشارطه» از لوازم جهاد با نفس

منظور از «مشارطه» كه براي جهاد با نفس لازم است چيست؟

علماى اخلاق براى جهاد با نفس امورى را بيان كرده اند كه التزام به آنها لازم است؛ یکی از آنها «مشارطه» است. مشارطه یعنی عقل انسان با نفس او شرط می کند که مواظب سرمایه عمر باشد و در بازار دنیا طوری معامله کند که به سود مفید که همان بهشت و همنشینی با پیامبران و اولیاء است برسد. آری انسان باید در هر روز یا بعد از هر نماز با نفسش شرط کند که او عمرش را ضایع نکند و به اعضاء بدنش بگوید که گناه نکنند و سرمایه اش را از دست ندهند.

منظور از «مراقبه» در جهاد با نفس

منظور از «مراقبه» كه در جهاد با نفس لازم است چيست؟

علماى اخلاق براى جهاد با نفس امورى را بيان كرده اند كه التزام به آنها لازم است. يكي از آن امور «مراقبه» است كه بعد از مرحله «مشارطه» قرار دارد و شخص مراقب است تا نفسش از شرط هایی که با او گذاشته شده تخلف نكند. در این مرحله دو نوع دقت نظر لازم است: يكى قبل از عمل كه در قصد و حركت اوليه مراقب باشد كه براى خدا حركت كند، نه براى هوس. دوم در حین انجام عمل مراقب باشد حركات و سكناتش مطابق خواسته خداوند باشد.

منظور از «محاسبه» در جهاد با نفس

منظور از «محاسبه» كه در جهاد با نفس لازم است چيست؟

علماى اخلاق براى جهاد با نفس امورى را لازم می دانند؛ يكي از این امور كه بعد از مشارطه و مراقبه لازم است «محاسبه» مي ‌باشد؛ یعنی همان طور که خداوند اعمال ما را محاسبه می كند ما هم روزانه به محاسبه نفس بپردازيم، چنانچه نفس به وظیفه عمل كرده باشد، باید از او تشکر کرد و اگر معصيت كرده باشد بايد مواخذه شده و با انجام كارهاى خير آن را جبران كند.

دستور به «معاقبه» از زبان امام علی(ع)

بر اساس سخن امام علي(ع) در خطبه 193 نهج البلاغه، «متّقین» چگونه به خودسازی و تهذیب نفس می پردازند؟

امام علی(ع) در ارتباط با «تهذيب نفس و خودسازى» از سوي شخص «پرهيزكار» می فرماید: «هر گاه نفس در انجام وظايفى كه از آن ناخشنود است سركشى كند، او نيز از آنچه نفس دوست دارد محرومش مى سازد». در واقع سالكان الى الله با نفس خويش شرط مى كنند كه از هر گناهی بپرهيزند، و در شبانگاه به محاسبه اعمال روزانه خود می پردازند و با مشاهده هرگونه آلودگی، نفس خویش را با محروم کردن از خواسته هایش مجازات می کنند تا رام گردد و در مسير اطاعت خداوند قرار گيرد.

اصول مشترک در مکاتب سیر و سلوک الی الله

آیا مکاتب سیر و سلوک اصول واحد و مشترکی دارند؟

از آنچه علماى سير و سلوك گفته اند اصول مشترك زير استفاده مى شود: 1ـ هدف اصلى لقاءاللّه و شهود ذات پاك پروردگار است. 2ـ براى رسيدن به اين مقصد، نخستين گام توبه از همه گناهان است. 3ـ در اين راه نبايد آداب چهارگانه مشارطه و مراقبه و محاسبه و معاقبه را فراموش کرد. 4ـ مبارزه با هواى نفس. 5ـ توجّه به أذكار و أوراد. 6ـ توجّه قلبى به حقيقت توحيد ذات و صفات و افعال خداوند. 7ـ شكستن بُت انانيّت. 8ـ استفاده از استاد و مُربّى.

«مشارطه» دومین گام در تهذیب نفوس

منظور از مشارطه در سیر و سلوک چیست؟

نخستين گامى كه علماى بزرگ اخلاق بعد از توبه ذكر كرده اند، «مشارطه» است، و منظور از آن شرط كردن با نفس خويش است با تذكّرات و ياد آورى هايى كه همه روز تكرار شود، از آيات و روایات این مطلب استفاده مى شود کما اینکه در آيه 23 سوره احزاب مى خوانيم: «در ميان مؤمنان مردانى هستند كه بر سر عهدى كه با خدا بسته اند صادقانه ايستاده اند، بعضى پيمان خود را به آخر بردند و بعضى ديگر در انتظارند و هرگز تبديل و تغييرى در عهد و پيمان خود ندادند!».

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قالَ الرّضا عليه السّلام :

فَعَلى مِثْلِ الْحُسَينِ فَلْيَبْکِ الْباکُونَ فَاِنَّ البُکاءَ عَلَيهِ يَحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظامَ.

گريه کنندگان بايد بر کسى همچون حسين عليه السّلام گريه کنند، چرا که گريستن براى او، گناهان بزرگ را فرو مى ريزد.

بحارالانوار، ج 44، ص 284