آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در ارتباط با «تهذيب نفس و خودسازى» از سوي شخص «پرهيزكار» می فرماید: «هر گاه نفس در انجام وظايفى كه از آن ناخشنود است سركشى كند، او نيز از آنچه نفس دوست دارد محرومش مى سازد». در واقع سالكان الى الله با نفس خويش شرط مى كنند كه از هر گناهی بپرهيزند، و در شبانگاه به محاسبه اعمال روزانه خود می پردازند و با مشاهده هرگونه آلودگی، نفس خویش را با محروم کردن از خواسته هایش مجازات می کنند تا رام گردد و در مسير اطاعت خداوند قرار گيرد.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 193 «نهج البلاغه»، درباره «تهذيب نفس و خودسازى» از سوي شخص «پرهيزكار» مى فرمايد: (هر گاه نفس او در انجام وظايفى كه از آن ناخشنود است سركشى كند، او نيز از آنچه نفس دوست دارد محرومش مى سازد)؛ «إِنِ اسْتَصْعَبَتْ(1) عَلَيْهِ نَفْسُهُ فِيمَا تَكْرَهُ لَمْ يُعْطِهَا سُؤْلَهَا فِيمَا تُحِبُّ». اين در واقع يكى از مراحل سلوك راهيان الى الله است كه آن را مرحله «معاقبه» مى نامند كه بعد از مراحل «مشارطه» و «مراقبه» و «محاسبه» قرار دارد؛ يعنى متّقين، صبحگاهان كه برنامه تازه اى را در زندگى خود شروع مى كنند با نفس خويش شرط مى كنند كه از هرگونه گناه بپرهيزند. سپس در طول روز مراقب آن هستند و شبانگاه قبل از آنكه به بستر استراحت بروند به حساب اعمال روزانه رسيدگى مى كنند و اگر خلافى از آنها سر زده بود نفس خود را مجازات مى كنند؛ به اين صورت كه او را از آنچه به آن تمايل دارد موقّتاً باز مى دارد؛ مثلا از غذاى خوب، بستر نرم، خواب كافى و مانند آن محروم مى سازد تا نفس سركش رام گردد و براى روزهاى آينده در مسير اطاعت خداوند قرار گيرد. اين برنامه براى تهذيب نفس، بسيار مؤثّر و كارساز است و به يقين هرگاه انسان مدّتى بر آن مداومت كند، آثار و بركات عجيب آن را در جان و روح خويش مى بيند.(2)