به چند دليل تشخيص مكّي و مدني بودن سوره ها ضرورت دارد: 1. به خاطر شناخت تاريخ و مخصوصا تسلسل آيات و سور و تدريجى بودن نزول آنها. 2. به خاطر نقش اساسي در استدلال و استنباطِ احكام. 3 به خاطر مدني بودن بيشتر آياتِ مورد استناد در استدلالات كلامى و عدم مدرك قرار گرفتن آیات مکّي. 4. به خاطر حلّ و فصل بسيارى از مسائل قرآني.

اولا: این تاخیر اختصاص به شیعه ندارد و اهل سنّت نیز - گرچه با غروب آفتاب افطار را جایز می دانند - احتیاط چند دقیقه را بیان کرده و حتی تأخیر در افطار و افطار بعد از نماز مغرب را درباره ابوبکر، عمر بن خطاب، و عثمان بن عفان نقل کرده اند.
ثانیا: شیعه نیز تأخیر در افطار را احتیاطا و بر اساس ادلّه کاملا منطقی قائل شده است و تأخیر بیش از حد افطار تا زمانی که ستاره ها نمایان شوند را، آنطور که گاهی آن را به شیعه نسبت می دهند، قبول ندارد.
ثالثا: حکمت مقداری تأخیر در افطار این است که آیه «أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَی اللَّیْلِ» وقت افطار را شروع شب می داند. پس تا مطمئن به حلول شب نشده ایم نمی توانیم افطار کنیم؛ زیرا در مناطق کوهستانی یا جایی که زمین پستی و بلندی دارد چه بسا خورشید از چشم پنهان شده باشد اما هنوز واقعا غروب نکرده باشد. ضمن اینکه نه تنها شیعه، بلکه حتی برخی از اهل سنت نیز معتقدند: «غايت داخل در مغيا نيست»؛ یعنی در آیه «أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَی اللَّیْلِ»، آخر روز داخل در مغیا که شب است نیست. از جهت علمی نیز دانشمندان بیان کرده اند که پس از آنکه خورشید غروب می کند، تا مدتی آسمان همچنان روشن است و در واقع برای ناظری که روی زمین قرار گرفته، خورشید غروب کرده است؛ اما اگر در همان لحظه در ارتفاع قابل توجهی قرار بگیریم مشاهده می شود که هنوز خورشید بالای افق است.

حكمت گرفتن «روزه» براي اين است كه انسان به «تقوا» برسد و انسان باتقوا دو درجه دارد: يكي همان بهشتي كه در آن نعمتهاي فراوان موجود است و اين براي لذايذ ظاهري است. يكي هم مقام «عنداللهی» شدن است؛ «في مقعد صدقٍ عند مليكٍ مقتدر» در اين مرحله ديگر سخن از سيب و گلابي نيست؛ چون جنت و نهر، مأكولات و مشروبات از آنِ جسم و بدن اوست امّا لقاي حق براي روح اوست و اين سرّ و باطن روزه است.

«روزه» بر سه قسم است. «روزه عوام»؛ كه تنها از شهوت شكم و فرج و مفطرات ديگر پرهيز مي شود. «روزه خواص»؛ كه همه جوارح انسان از گناه فاصله مي گيرد. روزه «اخص الخواص»؛ كه علاوه بر اعضاي بدن، قلب هم روزه است.

بدلیل پیچیده بودن مساله، فقها نظرات مختلفى برای حیله های فرار از کفاره روزه ارائه کرده اند. به اعتقاد ما بايد در اين مسأله قائل به تفصيل شد؛ هرگاه کسی روزه اش را عمداً افطار كند، و سپس عذر غير اختيارى، مثل حيض و نفاس و مرض و مانند آن، به وجود آمد كفّاره اى بر او نيست. امّا اگر افطار كرد، سپس به اختيار خودش كارى كند كه كفّاره از بين برود، بعيد است كفّاره ساقط شود، چرا كه ادلّه افطار در ماه رمضان شامل حال او مى شود.

يكى از فضايل مهم اهل بيت(ع)، شیوه برخورد آنان با ایتام است كه در سوره «انسان» به أن پرداخته شده است. در زمان بیماری حَسَنین(ع)، امام علی(ع) نذر می کند که اگر فرزندانش شفا یافتند سه روز روزه بگیرد. پس از برطرف شدن بیماری آنان، و در هنگام اقامه نذر، امام و فرزندانش سه روز افطار خود را به فقیر، یتیم و اسیر بخشیدند لذا خداوند در قرآن فرمود: «غذاى خود را به مسكين، يتيم و اسير اطعام مى كنند و مى گويند: ما شما را به خاطر خدا اطعام مى كنيم».

در کتب  تاریخی نوشته اند: عثمان پس از رسیدن به حکومت، از لباس های فاخر و خوراکی های لذیذ استفاده می کرد، او طلا و زیورآلات خزانه مسلمین را در بین زنان و دخترانش تقسیم می کرد. روزى که عثمان کشته شد، در خزانه او سى میلیون و پانصد هزار درهم و صد و پنجاه هزار دینار بود، او در ربذه هزار شتر داشت و زمین های او در برادیس، خیبر و وادى القرى، دویست هزار دینار ارزش داشت.

جواز افطار در سفر مورد اتفاق است و اختلاف در الزامى یا ترخیصى بودن آن است؟ فقهاى امامیه و نیز ظاهریه و گروهى از صحابه، افطار در سفر را الزامى و روزه مسافر را حرام مى دانند و فقهاى چهار مذهب آنرا اختیارى دانسته اند. اما آیه 184 سوره بقره، که براى روزه دو زمان معرفى مى کند: زمانى براى عامّه مردم، و زمانى دیگر براى مریض و مسافر، و روایات نبوى که روزه در سفر را گناه شمرده از جمله روایتی که ابن ماجه در سنن آورده و روزه دار در سفر را مثل روزه خوار در حضر دانسته، همه به حرمت آن دلالت دارد.

عموميت مفهوم آيات منافاتى با شأن نزول خاص ندارد؛ زیرا شان نزول بسيارى از آيات قرآن چنین است. در مورد امکان وقوعی روزه گرفتن به مدت سه روز و افطار با آب بايد گفت: هستند افرادي كه براى معالجات طبى، چندین روز و حتی تا چهل روز هم امساك كرده و تنها آب نوشيده‌اند تا آنجا كه يك پزشك غير مسلمان كتابى درباره آثار درمانى امساك چهل روزه نوشته است. اعتصاب غذا نيز كه نوعى روزه است در عصر ما متداول و گاه متجاوز از چهل روز انجام مى گيرد.

خداوند از ميان تمام عبادات، «روزه» را به خود نسبت داده و فرموده: «روزه مال من است و من خود به آن جزا مي ‏دهم». اين سخن شایسته دقت است. انسان گاه از سحر تا افطار امساك مي كند؛ تلاشي كه منجر می شود به جهنم نرود يا حداكثر وارد بهشت بشود؛ بهشتي كه «جنّاتٌ تجري منْ تحتها الأنهار» است؛ اما به آن بهشت كه «فادْخلي في عبادي و ادْخلي جنّتي» نمی رساند. این حدیث قدسی می خواهد در انسان شوق ايجاد كند تا عاشق خدا شود و برای لقای او تلاش کند و می فهماند روزه، ضمن اينكه حكم خاصی دارد، حكمتي هم دارد، و آن لقا و محبت خداست.