بسيارى از اوقات مى توان با قطع نظر از راه «معجزات»، از طريق ديگري به صدق و كذب گفتار مُدّعى نبوّت پي برد كه عبارتند از: 1. وضع محيط دعوت. 2. زمان دعوت. 3. خصوصيات روحى، اخلاقى مُدّعى نبوّت. 4. محتويات آئين او از نظر معارف. 5. آئين او از نظر قوانين، احكام و اخلاق. 6. استفاده صحيح از وسائل پيشرفت. 7. ايمان آورندگان به او چه كسانى بوده اند؟ 8. ايمان او به گفته هاى خودش. 9. آيا با خرافات و هوس بازى هاى محيط مبارزه مى كند؟ 10. دعوت منظم و يكنواخت و ...

امام علي(ع) درباره وظیفه انسان در برابر دوستانش می فرماید: «هنگام قطع رابطه از ناحيه او، تو پيوند برقرار نما؛ در زمان قهر و دوريش به او نزديك شو؛ در برابر بُخلش، بخشش؛ و به وقت دورى كردنش نزديكى اختيار كن؛ به هنگام سخت گيريش نرمش؛ و هنگام جرم، عذرش را بپذير آن گونه كه گويا تو بنده او و او صاحب نعمت توست، اما بر حذر باش از اينكه اين كار را در غير محلش قرار دهى يا درباره كسى كه اهليّت ندارد به كار بندى، هرگز دشمن دوست خود را به دوستى مگير كه با اين كار به دشمنى با دوست خود برخاسته اى، نصيحت خالصانه خود را براى برادرت مهيا ساز خواه اين نصيحت، زيبا و خوشايند او باشد يا زشت و ناخوشايند، و ...».

به عالَمى كه ميان دنيا و عالَم آخرت قرار گرفته، «برزخ» گفته مى شود. در زندگى برزخى روح انسان بعد از پايان زندگى اين جهان در اجساد لطيفى قرار مى گيرد كه بسيارى از عوارض و خصوصیات ماده را ندارد؛ اما چون از هر نظر شبيه اين جسم است، به آن «قالب مثالى» يا «بدن مثالى» مى گويند. بعضى از محققان زندگی برزخی را تشبيه به وضع روح در حالت خواب كرده اند كه در آن حال، انسان با مشاهده نعمت هائى واقعا لذت می برد و يا بر اثر ديدن مناظر هولناك معذّب می شود، آنچنان كه گاه فرياد مى كشد و بدن او غرق عرق مى شود.

روايات اسلامى درباره «شفاعت» تأكيد دارند كه انسان گناهکار باید پشیمان و نادم از ظلم و قانون شکنی خود باشد و در صدد جبران برآید و هر كس دوست دارد مشمول شفاعت گردد بايد خشنودى خدا را جلب كند. تواتر روايات مربوط به شفاعت ميان شيعه و اهل سنت به حد تواتر رسيده است.

ایشان می فرماید: «و دنيا پابرجا نمى ماند مگر به همان گونه كه خداوند آن را قرار داده؛ گاهى نعمت و گاهى گرفتارى و سرانجام پاداش در روز رستاخير يا آنچه او خواسته و تو نمى دانى، و اگر فهم اين امور برايت مشكل شد، آن را بر نادانى خود حمل كن؛ زيرا تو در آغاز خلقت جاهل بودى و سپس آگاه شدى و چه بسيار امورى كه هنوز نمى دانى و فكرت در آن متحير و چشمت در آن خطا مى كند؛ اما پس از مدتى آن را مى بينى». آرى طبيعت دنيا موافق حكمت خداوند است؛ زيرا اگر انسان هميشه غرق نعمت باشد، دچار غفلت و اگر هميشه مبتلا باشد، دچار يأس و دوري از خدا مى شود. خداوند حكيم اين دو را به هم آميخته تا انسان پيوسته بيدار و به سوى او حركت كند.

امام علي(ع) با توجه به طولانی بودن سفر آخرت و تهیه «زاد و توشه» می فرماید: «راهى طولانى و پر مشقت در پيش دارى، در اين راه از تلاش صحيح و فراوان و توشه كافى كه تو را به مقصد برساند بى نياز نيستى، بايد در اين راه سبكبار باشى، پس بيش از حدِ توانت مسئوليت اموال دنيا را بر دوش مگير؛ زيرا سنگينى آن مايه مشقّت و وبال تو مي شود، هرگاه در زمان داشتن قدرت، نيازمندى را يافتى كه مى تواند زاد و توشه تو را براى روز رستاخيز به دوش گيرد و فردا كه به آن نيازمندي به تو برگرداند، غنيمت بشمار و بيشترِ اين زاد و توشه را بر دوش او بگذار، اگر كسى را پيدا كنى كه در حال بى نيازيت از تو وام بگيرد و در روز سختى ادا كند، غنيمنت بشمار».

آيين اسلام در مباحث كلي و اساسي انسان و جهان معتقد است كه همه چيز در اين جهان براى انسان آفريده شده و مسخر فرمان او و در راه تأمين منافع اوست. مبدأ وجود همه چيز خداست و بازگشت همه به سوى اوست. منظور از آفرينش انسان نشانه‌اي براي ذات پاك خدا و پرورش صفات عالى انسانيت است. هدف بعثت پيامبران اقامه اصول عدالت، تربيت و تعليم و نجات از گمراهى‌ها و هدايت از تاريكى گناه به نور ايمان است. همه انسان‌ها پس از مرگ بار ديگر در روز رستاخيز به زندگى بر مى‌گردند و نتيجه كارهاي نيك و بد خود را مى‌بينند.

«روح» از نظر لغت به معنى نَفَس و دويدن است و موارد استعمال آن در قرآن بسيار متنوع است: گاهى به معنى روح مقدسى است كه انبيا را در انجام رسالتشان تقويت مى كرده، گاه به نيروى معنوى الهى كه مؤمنان را تقويت مى كند؛ گاه به معنى فرشته مخصوص وحى آمده و گاه به معنى قرآن يا وحى آسمانى آمده و زمانى هم به معنى روح انسانى آمده است. راه جمع روايات روح با تفسير آيه در اين است كه روح آدمى مراتب و درجاتى دارد و روح پيامبران و امامان در مرتبه فوق العاده والائى قرار دارد كه حتی از روح همه فرشتگان نيز برتر است.