با درنگى كوتاه در تاريخ كتب عهدين، درمی‌یابیم که متن اصلى آنها ازبین رفته و آنچه باقى مانده ترجمه‌هاى ناقص است. به عبارت ديگر، كتب عهدين بعدها گردآورى شده است؛ هر چند در لابه‌لاى آن، به مناسبت، بخشى از تعاليم پيامبران گنجانده شده است. اما عهد قديم كه مشتمل بر 39 كتاب است كاملا رنگ و بوى يك كتاب تاريخى را به خود گرفته است؛ چون در آن، تاريخ سياسى، اجتماعى و دينى بنى اسرائيل نوشته شده است. همچنين عهد جديد كه مشتمل بر 27 كتاب و رساله ـ از جمله، اناجيل چهارگانه ـ است نيز سراسر داستان زندگى مسيح(ع) مى‌باشد؛ هر چند بخش زيادى از تعليمات آن حضرت به روايت گردآورندگان در آن آمده است. نسخه اصلى اين كتاب‌ها مفقود شده و ترجمه‌هاى آنها نيز به زبانى غير از زبان اصلى‌شان باقى مانده است. بنابراين تحريف در خود اين ترجمه‌ها انجام يافته است نه در متن اصلى....

علمی که انبیاء با اراده الهی به آن دسترسی می یابند، محدود است نه نامحدود؛ انبیای الهی به اذن خدا در مواردی که نیاز به بهره گیری از آن دانش داشتند و در محدوده ای که خداوند متعال برای شان پیش بینی کرده بود، از علم غیب مطلع می شدند. اطلاع انبیای الهی از چنین محدوده معینی از علم غیب هیچ منافاتی با موضوع محدود بودن وجود مقدس آنها و نامحدود بودن حقایقی که بالقوه قابل کشف به وسیله علم غیب هستند، ندارد.

در خطبه 222 نهج البلاغه، اشاره به مردانى شده است كه خداوند از طريق الهامات قلبى نور هدايت را در دل آنها مى افكند. بنا به مضمون آیات قرآنی، این الهامات هرکس را که در راه خداوند تلاش کند و تقوی پیشه کند شامل می شود؛ زیرا وقتی خداوند بندگانى همچون مادر موسى(ع) را تنها نمى گذارد و مسير پر پيچ و خم آينده فرزندش را به او الهام مى كند، ممكن نیست صالحان ديگر را از اين فيض بزرگ محروم نماید.

«دوستى با دوستان خدا و دشمنى با دشمنان او»، يكى از كليدهاى بهشت است. قرآن درباره پاداش آنان مي فرمايد: «آنها كسانى هستند كه خدا ايمان را بر صفحه قلوبشان رقم زده و با روحى از سوى خودش آنان را تقويت نموده و آنها را در باغ هايى از بهشت وارد مى كند كه نهرها از زير درختانش جارى است، هم خدا از آنها خشنود است و هم آنها از خدا خشنودند».

بر طبق آیات قرآن، «وحى رسالى» سه گونه است: 1. وحى مستقيم: اِلقاى مستقيم وحى و بدون واسطه بر قلب پيامبر(ص) است. 2. خلق صوت: که در این صورت وحى تنها به گوش پيامبر(ص) رسیده و كسى جز او صدا را نمی شنود. مانند وحى بر حضرت موسى(ع) در كوه طور، و نيز وحى بر پيامبر اسلام(ص) در ليلة المعراج. 3. اِلقاى وحى به وسيله فرشته: که در این صورت جبرئيل پيام الهى را بر روان پيامبر(ص) فرود مى آورد. «قرآن» می فرماید: «او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل کرده است».

قرآن در سه جا به سخن گفتن مسيح(ع) در گهواره اشاره كرده است. با اين وجود، تصريحى نسبت به سخن گفتن او در گهواره و در مدت شيرخوارگى و پيش از سنّ معمول ندارد. در ميان انجيل ها، تنها انجيل لوقا سخن گفتن در گهواره را به جاى مسيح(ع) به يوحنّاى معمدان(يحيى بن زكريا) نسبت داده و ديگر اناجيل نسبت به اين نكته ساكت هستند.

«اب» در كتب عهد قديم و عهد جديد به معنى خالق و آفريننده استعمال ‌شده است. كلمه «ابن» به معنى مخلوق و آفريده و يا مخلوق شريف خدا آمده است. «روح القدس» نيز در كتب مقدّس مسيحيان در معانى گوناگونى از جمله: روح پاك ايمان و معنويّت و سكينه خاطر، فرشته‌اى كه واسطه ميان خدا و بندگان است و گاهى نيز به معنى تسلّى دهنده و كسى كه پس از عيسى خواهد آمد و همه چيز را به جهانيان تعليم خواهد داد اطلاق شده است.

درباره تلفيق «تثليث» با «توحيد» سه توجيه ذكر شده است؛ اول اين‌كه اين مسأله از اسرار است و بايد تعبّداً آن را پذيرفت. دوم اين‌كه رابطه «اَب»، «اِبن» و «روح القدس» مانند ارتباط جرم خورشيد و حرارت و نور آن يا مانند جرم آتش و نور و حرارت آن يا مانند رابطه روح و فكر و كلمه است كه به يك معنى سه و به يك معنى يكى است. سوم از طريق وحدت حقيقى و تعدّد اعتبارى ميان خداى پدر و خداى پسر و روح القدس اتّحاد قائل مي‌شوند و دوم و سوم را مظهر اوّل يا هر سه را مظهر يك ذات واحد مي‌دانند.

در اناجيل فعلي در يك جا عيسى(ع) فرزند يوسف و در جاي ديگر پسر خداوند و در جاى ديگر از روح القدس شمرده شده است. راه جمع اين عبارات به اين است كه يوسف ناپدري مسيح بوده نه پدر حقيقى او چون گاه در عرف، مجازاً بر ناپدري، «پدر» اطلاق مى‌كنند. اطلاق شوهر به يوسف نيز به مناسبت نامزدى او بود. از عبارات انجيل متّى برمى‌آيد كه يوسف بعداً با حضرت مريم(س) ازدواج كرد و تا هنگام تولّد عيسى با او همبستر نشد. اِسناد تولّد به روح القدس به خاطر وسيله و واسطه شدن روح القدس براى تولّد مسيح بوده است.

«روح» از نظر لغت به معنى نَفَس و دويدن است و موارد استعمال آن در قرآن بسيار متنوع است: گاهى به معنى روح مقدسى است كه انبيا را در انجام رسالتشان تقويت مى كرده، گاه به نيروى معنوى الهى كه مؤمنان را تقويت مى كند؛ گاه به معنى فرشته مخصوص وحى آمده و گاه به معنى قرآن يا وحى آسمانى آمده و زمانى هم به معنى روح انسانى آمده است. راه جمع روايات روح با تفسير آيه در اين است كه روح آدمى مراتب و درجاتى دارد و روح پيامبران و امامان در مرتبه فوق العاده والائى قرار دارد كه حتی از روح همه فرشتگان نيز برتر است.