امام علي(ع) هر روز صبح بر داد و ستد تجّار نظارت می کرد و از مفاسد اقتصادى پيشگيرى مى كرد. هم چنين تازيانه اى در دست داشت تا افراد سركش بترسند، و تمرّد نكنند. امام(ع) بازاريان را در ده جمله چنين نصیحت می نمود: «اى تجّار و اى كسبه! تقواى الهى پيشه كنيد، اى اهل بازار! خير را از خداوند متعال مسئلت كنيد، سخت گيرى نكنيد و آسان بگيريد، به مشتريان نزديك شويد، صبر و حوصله داشته باشيد، از قسم خوردن به هنگام معامله خوددارى كنيد، و از دروغ گفتن بپرهيزيد، ظلم و ستم نكنيد، نسبت به افراد مظلوم انصاف داشته باشيد، نزديك ربا نشويد و كم فروشى نكنيد».

امام علی(ع) در خطبه 179 نهج البلاغه، «خداوند» را با اين اوصاف و اسمای حُسنا توصيف مي فرمايد: «خداوند به همه چيز نزديك است؛ اما نه آن گونه كه به آنها چسبيده باشد و از همه چيز دور است؛ اما نه آن گونه كه از آنها بيگانه گردد، سخن مى گويد؛ بى آن كه نياز به تفكر داشته باشد، اراده مى كند؛ بدون احتياج به تصميم گرفتن، خالق است؛ اما نه به وسيله اعضاى پيكر، لطيف است؛ اما نه اينكه پنهان باشد و بزرگ، قدرتمند است؛ ولى نه اينكه جفاكار باشد، بيناست؛ نه با عضو چشم، مهربان است نه اينكه نازك دل باشد، صورتها در برابر عظمتش خاضع و قلبها از هيبتش لرزانند».

امام علی(ع) در پاسخ به کسانی که معاویه را از حضرت سیاستمدارتر می دانستند، می فرماید: «به خدا سوگند معاويه از من سياستمدارتر نيست؛ او نيرنگ مى زند». بر این اساس سياست بر دو گونه است: سياست آميخته با انواع گناه، که حد و مرز دینی ندارد و سياست آميخته با تقوی، که در چهارچوب ارزش هاى الهى و انسانى قرار دارد، آنگاه امام(ع) براى اينكه كسى تصوّر نكند با اين صفاى دل ممكن است فريب سياست بازان را بخورد، مى فرمايد: «به خدا سوگند با كيد و مكر دشمن اغفال نمى شوم و در برابر مشكلات زانو نمى زنم».

ایشان در این باره می فرماید: «نبايد ظلم كسى كه بر تو ستم روا مى دارد بر تو گران آيد». آری نباید هنگامى كه ستمى بر انسان مى شود و او توانايي برطرف كردن ظلم را ندارد گرفتار يأس و نااميدى و بدبينى شود و زبان به نفرين و آه و ناله گشايد. البته اين سخن به معنی سکوت در برابر ظالم نیست؛ زيرا اسلام معتقد است كه «نه ستم كنيد و نه بگذارید به شما ستم شود».

ایشان مي فرمايد: «تقوی دژى است محكم و استوار [كه ساكنان خود را از عذاب دنيا و آخرت حفظ مى كند] و فجور و بى تقوايى، حصارى سُست و بى دفاع است كه ساكنانش را [از خطرها] باز نمى دارد و كسى را كه به آن پناه برد حفظ نمى كند، آگاه باشيد با تقوی مى توان نيش زهرآلود گناهان را قطع كرد و با يقين به برترين مرحله مقصود رسيد، در اين ايّامِ فانى براى ايّام باقى زاد و توشه تهيه كنيد. زاد و توشه لازم به شما معرفى شده و فرمان كوچ داده شده، و با سرعت شما را به حركت درآورده اند، شما همچون كاروانى هستيد كه در منزلگاهى توقف كرده، و نمى دانيد چه وقت دستور حركت به شما داده مى شود».

امام علي(ع) در خطبه 158، با اشاره به فتنه بنی امیّه، آن را آن قدر گسترده می داند که تمام مسلمین را در غم و اندوه فرو می برد و گرفتار می کند؛ مردمی که بر اثر کوتاهی و فرار از زیر بار مسئولیت و سکوت در برابر ظالمان گرفتار ظلم و ستم شده اند و هیچ یار و یاوری نیز ندارند. سپس امام(ع) در ادامه این سخن به انتقام خداوند از ظالمان اشاره می کند؛ انتقامی که خاندان بنی امیّه و وابستگان به آنها را چنان متلاشی و نابود کرد که چیزی جز نام ننگیني از آنان باقی نماند.

مسئله نظم و قانون در پهنه آفرينش يكى از اساسى ترين مسائل اين عالم محسوب مى شود. مشاهده وضع عمومى جهان، ما را به اين فكر مى اندازد كه بشريت نيز خواه ناخواه بايد در برابر نظام عالم هستى سر فرود آورد و قوانين منظم و عادلانه اى را بپذيرد و به مسير اصلى باز گردد و همرنگ اين نظام شود؟!

امام علی(ع) در حکمت 160 نهج البلاغه می فرماید: «آنهايى كه به حكومت مى رسند غالبا مستبد مى شوند»، همچنین قرآن می فرماید: «پادشاهان با ورود به منطقه آباد آن را به فساد مى كشند». در طول تاريخ افراد بسیاری پيش از حكومت، انسان های متدينی بودند، اما با رسیدن به مقام، به خودكامگى پرداختند، مانند «عبدالملك بن مروان» که قبل از خلافت از عابدان و زاهدانى بود كه همواره در گوشه مسجد مشغول به عبادت بود تا آنجا كه او را «كبوتر مسجد» ناميدند، اما با رسیدن به خلافت، قرآن را بر هم نهاد و با خودکامگی حکومت کرد.

بعضى از مفسّران این عبارت را به معنى نفرين مظلوم درباره ظالم گرفته اند؛ و بعضى به معنى سبّ و دشنام، و بعضى به معنى شكايت بردن پيش قاضى، و يا افشا كردن ظلم ظالم نزد مردم در غيبت و حضور؛ ولى تناسب حكم و موضوع ايجاب مى كند كه مُجاز بودن اين امور در مسير دفع ظلم و جلب حمايت مردم در برابر ظالم است؛ بنابراين مناسب است كه مسأله «سبّ» نسبت به ظالمان را منحصر به جائى كنيم كه عاملى براى نهى از منكر و مبارزه با ظلم گردد.

امام علی(ع) درباره آثار مهمّ «تقوی» می فرماید: «شما را به تقوی سفارش مى كنم كه زمام انسان و قوام زندگى اوست، به وسيله هاى مطمئن تقوی، تمسّك جوييد و به حقايق آن چنگ زنيد تا شما را به سر منزل آرامش و جايگاه هاى پر وسعت و قلعه هاى محكم و سراهاى عزّت برساند». اين تعابير نشان مى دهد كه تمسّك به تقوی هم سبب آرامش است و هم گشايش و هم محفوظ ماندن از خطرات و هم برخوردارى از عزّت.