آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) هر روز صبح بر داد و ستد تجّار نظارت می کرد و از مفاسد اقتصادى پيشگيرى مى كرد. هم چنين تازيانه اى در دست داشت تا افراد سركش بترسند، و تمرّد نكنند. امام(ع) بازاريان را در ده جمله چنين نصیحت می نمود: «اى تجّار و اى كسبه! تقواى الهى پيشه كنيد، اى اهل بازار! خير را از خداوند متعال مسئلت كنيد، سخت گيرى نكنيد و آسان بگيريد، به مشتريان نزديك شويد، صبر و حوصله داشته باشيد، از قسم خوردن به هنگام معامله خوددارى كنيد، و از دروغ گفتن بپرهيزيد، ظلم و ستم نكنيد، نسبت به افراد مظلوم انصاف داشته باشيد، نزديك ربا نشويد و كم فروشى نكنيد».

مطابق آنچه كه مرحوم كلينى در كتاب شريف «كافي» آورده است: «حضرت على(عليه السلام) هر روز صبح اوّل وقت به بازار مى آمد و بر كار مغازه داران و داد و ستد تجّار نظارت مى كرد و از مفاسد اقتصادى پيشگيرى مى كرد. آن حضرت تازيانه اى نيز در دست داشت تا افراد سركش بترسند، و سركشى و تمرّد نكنند. آن حضرت در ابتداى بازار مى ايستاد و در ضمن جملاتى كوتاه كسبه بازار را نصيحت نموده، آنها را به وظايفشان آشنا مى كرد. بازاريان با شنيدن صداى مولي دست از كار كشيده و به سخنان آن حضرت گوش جان مى سپردند: «يَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ اِتَّقُوا اللهَ»؛ (اى تجّار و اى كسبه! تقواى الهى پيشه كنيد). سپس در ضمن جملاتى كوتاه و شفّاف امّا عميق و پرمعنا ده سفارش به آنها مى فرمود:
1. «قَدِّمُوا الْإِسْتِخَارَةَ»؛ (اى اهل بازار! خير را از خداوند متعال مسئلت كنيد) مغازه و كارخانه و شركت و زمين كشاورزى و ماشين و اداره و مانند آن، ابزار و وسيله است. خير را از مسبّب الاسباب و وسيله ساز طلب نماييد.
2. «وَ تَبَرَّكُوا بِالسُّهُولَةِ»؛ (سخت گيرى نكنيد و آسان بگيريد). با مردم كنار بياييد چرا كه بركت در سهولت و تركِ سخت گيرى است.
3. «وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتَاعِينَ»؛ (به مشتريان نزديك شويد). سخنانى از قبيل «قيمت هاى ما مقطوع است» و «يك كلام» و مانند اينها كه باعث دورى مشتريان مى شود نگوييد.
4. «وَ تَزَيَّنُوا بِالْحِلْمِ»؛ (صبر و حوصله داشته باشيد). اگر مشترى جنس مغازه شما را نپسنديد و خريد نكرد عصبانى نشويد و بد و بيراه نگوييد.
5. «وَ تَنَاهَوْا عَنِ الْيَمِينِ»؛ (از قسم خوردن به هنگام معامله خوددارى كنيد). خداوند بزرگ تر از آن است كه او را وسيله رسيدن به منافع مادّى قرار دهيد.
6. «وَ جَانِبُوا الْكَذِبَ»؛ (و از دروغ گفتن بپرهيزيد). متأسفانه دروغ ابزار كار بعضى از كسبه و تجّار است تا آنجا كه كاسبى كردن را بدون دروغ امكان پذير نمى دانند. بايد توجّه داشته باشيم كه دروغ گفتن گاه زبانى است و گاه عملى. اجناس داخلى را برچسب خارجى زدن و فروختن آن به عنوان جنس خارجى نوعى دروغ است. غشّ در معامله نيز خود دروغ محسوب مى شود.
7. «وَ تَجَافَوْا عَنِ الظُّلْمِ»؛ (ظلم و ستم نكنيد). به سود عادلانه قانع باشيد؛ زيرا سود غير عادلانه هر چند زياد هم باشد؛ ولى بركت ندارد، صرف دارو و دكتر مى شود.
8. «وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِينَ»؛ (نسبت به افراد مظلوم انصاف داشته باشيد). رعايت حال افراد مظلوم و كم درآمد را بكنيد، تا خداوند نيز رعايت حال شما را بكند.
9. «وَ لَا تَقْرَبُوا الرِّبَا»؛ (نزديك ربا نشويد). نه تنها آلوده رباخوارى نشويد؛ بلكه نزديك آن هم نرويد.
10. «وَ أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْمِيزانَ»؛ (كم فروشى نكنيد)».(1) به گونه اى نباشد كه داراى دو وزنه باشيد. براى خريد كالا از وزنه كامل و براى فروش آن از وزنه ناقص استفاده كنيد.
آرى! اين است روش اسلام و دستور اسلام براى تجارت و كسب درآمد از راه حلال، كه از زبان مولى الموحدين، اميرالمؤمنين علي(عليه السلام) نقل شده است.(2)