آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره آثار مهمّ «تقوی» می فرماید: «شما را به تقوی سفارش مى كنم كه زمام انسان و قوام زندگى اوست، به وسيله هاى مطمئن تقوی، تمسّك جوييد و به حقايق آن چنگ زنيد تا شما را به سر منزل آرامش و جايگاه هاى پر وسعت و قلعه هاى محكم و سراهاى عزّت برساند». اين تعابير نشان مى دهد كه تمسّك به تقوی هم سبب آرامش است و هم گشايش و هم محفوظ ماندن از خطرات و هم برخوردارى از عزّت.

امام علی(علیه السلام) در بخشي از خطبه 195 «نهج البلاغه»، همه انسان ها را به تقواى الهى سفارش مى كند و آثار مهمّ «تقوی» را برمى شمرد و مى فرمايد: (اى بندگان خدا!، شما را به تقوی سفارش مى كنم كه زمام و مهار انسان و قوام زندگى اوست)؛ «أُوصِيكُمْ، عِبَادَ اللهِ، بِتَقْوَى اللهِ، فَإِنَّها الزِّمامُ وَ الْقِوَامُ». تعبير به «زمام» كه در اصل به معناى افسار است، اشاره به نيروى بازدارندگى تقواست كه انسان را در برابر گناهان مهار مى كند و از سقوط در پرتگاه هاى فساد و گناه و گرفتار شدن در دام شيطان و هواى نفس باز مى دارد. «قوام» اشاره به اين است كه پايه هاى زندگى پاك و آميخته با سعادت، بر آن استوار است و به تعبير ديگر: تقوی از يك سو جنبه بازدارندگى دارد و از سوى ديگر جنبه سازندگى و هر گاه اين دو، دست به دست هم بدهند سعادت و نجات انسان كامل مى شود و در يك كلام با وجود تقوی، سعادت انسان از نظر مادى و معنوى كامل است.
امام(علیه السلام) در ادامه سخن و به عنوان توضيح و تأكيد مى فرماید: (به وسيله هاى مطمئن تقوی، تمسّك جوييد و به حقايق آن چنگ زنيد تا شما را به سر منزل آرامش و جايگاه هاى پر وسعت و قلعه هاى محكم و سراهاى عزّت برساند)؛ «فَتَمَسَّكُوا بِوَثَائِقِهَا(1)، وَ اعْتَصِمُوا بِحَقَائِقِهَا(2)، تَؤُلْ(3) بِكُمْ إِلَى أَكْنَانِ(4) الدَّعَةِ(5) وَ أَوْطَانِ السَّعَةِ، وَ مَعَاقِلِ(6) الْحِرْزِ وَ مَنَازِلِ الْعِزِّ». تعبير به «وثائق» جمع وثيقه به معناى دستگيره محكم، اشاره به جنبه هاى ظاهرى تقوی است و تعبير به «حقائق» جمع حقيقت اشاره به جنبه هاى واقعى آن است.
جمله هاى چهارگانه اى كه در عبارت بالا به عنوان نتيجه (و جزاى شرط مقدّر) ذكر شده، نشان مى دهد كه تمسّك به تقوی هم سبب آرامش است و هم گشايش و هم محفوظ ماندن از خطرات و هم برخوردارى از عزّت. آرى! هنگامى كه تقوی به معناى احساس مسئوليت الهى، بر جامعه حاكم شود، كمتر كسى به حقوق ديگرى تجاوز مى كند و دست به ظلم و ستم مى آلايد كه نتيجه آن آرامش است و هنگامى كه تقوی به معناى وظيفه شناسى حاكم شود، جامعه روز به روز گسترش پيدا مى كند و هنگامى كه تقوی به معناى حالت بازدارندگى در مقابل دشمن، حاكم گردد، جامعه از شرّ آنان مصون خواهد ماند و مجموعه اين امور مايه عزّت و آبرو و سربلندى است.
سپس امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن مى افزايد: اين آثار چهارگانه به طور كامل در آخرت تحقّق مى يابد، نه به اين معنا كه اين آثار، در زندگى دنيا هم نباشد؛ بلكه يعنى هدف اصلى و نهايى آنجاست. مى فرمايد: (در آن روز كه چشم ها در آن خيره شود و از حركت باز ايستد و همه اقطار جهان تيره و تار گردد و گلّه هاى شتران [نفيس ترين ثروت هاى عرب] بى صاحب ماند)؛ «يَوْم تَشْخَصُ(7) فِيهِ الْأَبْصَارُ، وَ تُظْلِمُ لَهُ الْأَقْطَارُ، وَ تُعَطَّلُ فِيهِ صُرُومُ(8) الْعِشَارِ(9)».
اين اوصاف سه گانه مربوط به صيحه نخستين و زلزله پايان جهان است؛ زيرا به قدرى وحشتناك و دهشت آفرين است كه همه كس همه چيز را جز خود فراموش مى كند؛ همان گونه كه قرآن در ترسيمى گويا مى گويد: «يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَ تَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَ مَا هُمْ بِسُكَارَى وَ لكِنَّ عَذَابَ اللهِ شَدِيدٌ»(10)؛ (روزى كه آن را مى بينيد [آن چنان وحشت سراپاى همه را فرا مى گيرد كه] هر مادر شيردهى، از شيرخوارش [به كلّى] غافل مى شود و هر باردارى جنين خود را سقط مى كند، و مردم را مست مى بينى در حالى كه مست نيستند ولى عذاب خدا شديد است).(11)