آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در پاسخ به کسانی که معاویه را از حضرت سیاستمدارتر می دانستند، می فرماید: «به خدا سوگند معاويه از من سياستمدارتر نيست؛ او نيرنگ مى زند». بر این اساس سياست بر دو گونه است: سياست آميخته با انواع گناه، که حد و مرز دینی ندارد و سياست آميخته با تقوی، که در چهارچوب ارزش هاى الهى و انسانى قرار دارد، آنگاه امام(ع) براى اينكه كسى تصوّر نكند با اين صفاى دل ممكن است فريب سياست بازان را بخورد، مى فرمايد: «به خدا سوگند با كيد و مكر دشمن اغفال نمى شوم و در برابر مشكلات زانو نمى زنم».

بعضى از ناآگاهان و بى خبران در عصر اميرمؤمنان علي(عليه السلام) بودند كه وقتى آن امام بزرگوار(عليه السلام) را با معاويه مقايسه مى كردند، مى گفتند: معاويه سياستمدارتر است. سخنى كه در قرون بعد، از بعضى شنيده شده و امروز غافلانى هستند كه آن را تكرار مى كنند. اما امام(عليه السلام) پاسخ منطقى و دندان شكنى به اين گونه افراد مي دهد و مى فرمايد: (به خدا سوگند معاويه از من سياستمدارتر و زيرك تر نيست؛ ولى او نيرنگ مى زند و مرتكب انواع گناه مى شود [سياستش بى قيد و شرط است و هر كار خلافى را براى پيشبرد اهداف سياسى مجاز مى شمرد])؛ «وَ اللهِ مَا مُعَاوِيَةُ بِأَدْهَى(1) مِنِّي، وَ لكِنَّهُ يَغْدِرُ وَ يَفْجُرُ». «يَغْدِرُ» از «غدر» به معناى نيرنگ و پيمان شكنى گرفته شده و «يَفْجُرُ» از «فجور» به معناى گناه است و در واقع اين فجور نتيجه اين غدر است؛ زيرا «غدر» راه آن را هموار مى سازد.
سپس در ادامه اين سخن مى افزايد: (اگر غدر و خيانت، ناپسند نبود من سياستمدارترين مردم بودم)؛ «وَ لَوْ لَا كَرَاهِيَةُ الْغَدْرِ لَكُنْتُ مِنْ أَدْهَى النَّاسِ». در واقع امام(عليه السلام) اشاره به اين نكته مهم مى كند كه سياست بر دو گونه است: سياست بى قيد و شرط و آميخته با انواع گناه و در يك كلمه سياست شيطانى، و سياست و تدبير آميخته با تقوی و پرهيزكارى و در يك كلمه سياست رحمانى. راه اين دو با هم متفاوت است و نتيجه هاى آن مختلف.
گونه اوّل هيچ حدّ و مرز اخلاقى و دينى و انسانى و وجدانى را به رسميّت نمى شناسد و هر اصل و قانون و ضابطه و فضيلتى مزاحم آن شود، بى رحمانه آن را از سر راه بر مى دارد، همان گونه كه در شرق و غرب عالم سياست امروز ديده مى شود.
اما قسم دوم سياستى است كه در چهارچوب ارزش هاى الهى و وجدانى و انسانى قرار دارد؛ هرگز متوسّل به گناه و ظلم و ستم، بخصوص بر افراد بى گناه و بى دفاع، نمى شود؛ غدر و خيانت و فجور و پيمان شكنى را مجاز نمى داند، زياده خواهى و زياده طلبى را نمى پسندد و خطوط قرمزى براى خود قائل است كه از آن فراتر نمى رود. لذا امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن اشاره به كسانى كه غدر و نيرنگ و فجور را وسيله پيشرفت سياست هاى خود مى دانند كرده، مى فرمايد: (ولى هر گونه غدر و پيمان شكنى منتهى به فجور و گناه مى شود و هر گناهى سر از كفر در مى آورد [همان گونه كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود:] هر غدّار و پيمان شكنى روز قيامت پرچم خاصى دارد كه به وسيله آن شناخته مى شود [و در صحنه محشر رسوا مى شود])؛ «وَ لكِنْ كُلُّ غُدَرَةٍ فُجَرَةٌ، وَ كُلُّ فُجَرَةٍ كُفَرَةٌ. (وَ لِكُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ يُعْرَفُ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ)». جمله «وَ لِكُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ...»؛ حديث معروفى است كه از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در بسيارى از كتب نقل شده است. از جمله شوكانى در «نيل الاوطار» و بخارى در «صحيح» خود، آن را آورده اند و شوكانى تصريح مى كند كه اين حديث مورد اتّفاق است.(2)
آنگاه در پايان اين سخن براى اينكه كسى تصوّر نكند امام(عليه السلام) با اين صفاى دل ممكن است فريب سياست بازان غدّار و جبّار را بخورد، مى فرمايد: (ولى به خدا سوگند من [با اينكه اهل اين گونه سياست ها نيستم، اما] با كيد و مكر دشمن اغفال نمى شوم و در برابر مشكلات و سختى ها زانو نمى زنم)؛ «وَ اللهِ مَا أُسْتَغْفَلُ بِالْمَكِيدَةِ، وَ لَا أُسْتَغْمَزُ(3)بِالشَّدِيدَةِ».
اين سخن در واقع پاسخى است به آنها كه مى گويند: در برابر افراد فاجر و بى دين تنها كسانى مانند آنها مى توانند بايستند و افراد ديندار و درستكار، در چنگال آنها گرفتار خواهند شد. امام(عليه السلام) در پاسخ به اين سخن مى فرمايد: ممكن است انسان اهل نيرنگ و فجور نباشد؛ ولى راه و رسم اهل نيرنگ و فجور را بشناسد تا هرگز در دام آنها گرفتار نشود.(4)