آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان در این باره می فرماید: «نبايد ظلم كسى كه بر تو ستم روا مى دارد بر تو گران آيد». آری نباید هنگامى كه ستمى بر انسان مى شود و او توانايي برطرف كردن ظلم را ندارد گرفتار يأس و نااميدى و بدبينى شود و زبان به نفرين و آه و ناله گشايد. البته اين سخن به معنی سکوت در برابر ظالم نیست؛ زيرا اسلام معتقد است كه «نه ستم كنيد و نه بگذارید به شما ستم شود».

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» می فرماید: (و هرگز نبايد ظلم و ستمِ كسى كه بر تو ستم روا مى دارد بر تو گران آيد؛ زيرا او در واقع سعى در زيان خود و سود تو دارد [بار گناه خود را سنگين مى كند و ثواب و پاداش تو را افزون مى سازد])؛ «وَ لَا يَكْبُرَنَّ عَلَيْكَ ظُلْمُ مَنْ ظَلَمَك، فَإِنَّهُ إِنَّمَا يَسْعَى فِي مَضَرَّتِهِ وَ نَفْعِك‏َ». اشاره به اينكه انسان نبايد در برابر ستم هايى كه به او مى شود زياد ناراحت و مأيوس گردد و اميد به زندگى را از دست دهد و بايد اين سخن مايه تسلى خاطر او باشد كه ظالم تيشه به ريشه خود مى زند و بار گناهان مظلوم را نيز بر دوش مى كشد. در واقع زيان ظلم نخست دامن او را مى گيرد و با دست خود بار مظلوم را سبك مى كند.
اين سخن شبيه داستانى است كه در باب غيبت وارد شده است كه يكى از بزرگان شنيد كسى درباره او غيبت كرده است هديه اى براى او فرستاد. او تعجب كرد. آن مرد بزرگ فرمود: شنيدم حسناتت را به نامه اعمالم منتقل كردى و سيئاتم را پذيرفتى من هم در برابر اين خدمت خواستم تشكرى كرده باشم.
اين سخن بدان معنا نيست كه انسان در مقابل ظالمان سكوت كند؛ زيرا مى دانيم شعار اسلام اين است: «لَا تَظْلِمُونَ وَ لَا تُظْلَمُونَ»(1)؛ (نه ستم مى كنيد و نه بر شما ستم مى شود)، و مى دانيم امام على(عليه السلام) در وصيّت نامه خود كه در بستر شهادت بود به فرزندان خود تأكيد كرد: «كُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً»(2)؛ (دشمن ظالم و كمك كار مظلوم باشيد). بلكه منظور اين است، هنگامى كه ستمى بر انسان وارد مى شود و او توانى براى برطرف كردن ظلم ندارد گرفتار يأس و نااميدى و بدبينى نشود و زبان به نفرين و آه و ناله نگشايد. شاهد اين سخن حديث معروفى است كه: «از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل شده زمانى كه شنيد گردنبند عايشه را سارقى برده است و عايشه پيوسته به سارق نفرين مى كند. پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: «لاتَمْسَحِى عَنْهُ بِدُعائِكِ عَلَيْهِ»؛ (عذاب او را با نفرين هاى خود از ميان نبر)»(3)؛ يعنى خويشتندار باش و بدان او به خود ستم كرده و خداوند در برابر صبر و تحمل به تو پاداش خواهد داد.
در اينجا نكته باريكى است كه بايد به آن توجّه داشت و آن اينكه ظالم (مثلا سارق) هم خسارت مالى بر مظلوم وارد مى كند و هم او را گرفتار آزار روحى مى سازد و خدا به هر دو علت او را مجازات خواهد كرد؛ ولى اگر مظلوم با نفرين هاى مكرر تشفىِ قلب و آسودگى خاطر پيدا كند طبعا عذاب ظالم كمتر مى شود.
از آنچه گفتيم روشن مى شود آنچه بعضى از شارحان مانند ابن ابى الحديد تمايل بدان پيدا كرده اند كه خاموش نشستن در برابر ظلم ظالم قاعده اى كلى است، اشتباه بزرگى است؛ بلكه بايد گفت: اين يك استثنا و مربوط به موارد خاص است و اصل كلى در اسلام نه ظلم كردن و نه تن به ظلم دادن است.(4)