اولا: خدا ابلیس را از ابتدا شيطان نيافريد، ابلیس سالها همنشین ملائک مقرب و بر فطرت پاك بود، امّا با اختیار داده شده، بنای طغیان و سركشى را گذاشت و لقب شیطان گرفت. بنابراین خلقت اولیّه او پلید نبوده تا منافی عدالت باشد.
ثانیا: از منظر سازمان آفرينش، وجود شيطان براى افراد با ايمان و آنها كه مى خواهند راه حق را بپويند زيانبخش نيست، بلكه وسيله پيشرفت و تكامل آنها است؛ چرا که پيشرفت و تكامل، همواره در ميان تضادها صورت مى گيرد. بنابرین وجود شیطان برای حق پویان، رمز تكامل است و سدّ هدایت نیست، زیرا شيطان جز وسوسه کاری نمی کند.
ثالثا: خداوند در برابر وسوسه های اغواگرانه شیطان، ابزار هدایت، اراده و قدرت انتخاب را نیز در اختیار انسان قرار داده است. انسان گناهکار با اختیار از وسوسه شیطان پیروی می کند، لذا مستحقّ مجازات می گردد.

در پاسخ این سوال بايد گفت: ابليس به موجب داشتن عبادات فراوان در صفوف فرشتگان جاى گرفته بود؛ نه آن كه واقعاً جزء فرشتگان باشد، لذا در امتحان الهي همه فرشتگان دستور خداوند را اطاعت كردند اما ابليس سرپيچي كرد و مطرود پروردگار شد.

علت اين كه شيطان گناه كرد؛ اما ملائكه گناه نمي كنند اين است كه شيطان از جن است؛ او در بين فرشتگان بود ولي فرشته نبود. شيطان، خود به خداوند گفت: مرا از آتش خلق كردي، خدا هم او را تكذيب نكرد و اصل اينكه جنّ از آتش خلق شده در قرآن مورد تأييد است. پس فرشته معصيت نمي كند ولي جن، مانند انسان مختار است، لذا گاهي اطاعت دارد و گاهي هم عصيان از او سر می زند.

مطابق با آیات قرآن ابليس پس از رانده شدن، از خدا تقاضا كرد: «مرا تا روز رستاخيز مهلت ده و زنده نگهدار!». البته نه به اين منظور كه به درگاه الهي توبه كند بلكه به اين خاطر كه بر سر راه آدم و فرزندانش كمين كند و آنها را گمراه سازد و از اين طريق عطش جهنمى خشم و حسد خويش را فرو بنشاند! از اين آيات به خوبى روشن مى شود كه مسأله رستاخيز از همان آغاز مطرح بوده و حتى شيطان به آن يقين داشته است كه چنين روزى در پيش است.

«شيطان» به هر موجود موذى و منحرف كننده و سركش، خواه انسانى يا غير انسانى مى گويند. ابليس نام آن شيطاني است كه آدم را فريب داد و اكنون هم با لشكر و جنود خود در كمين آدميان است. اينكه به ابليس هم شيطان اطلاق شده بخاطر فساد و شرارتى است كه در او وجود دارد. قرآن اين كلمه را درباره موجود موذى و مضر استعمال كرده كه از راه راست بركنار بوده و درصدد آزار ديگران و ايجاد اختلاف و فساد است؛ البته گاهى كلمه شيطان بر «ميكربها» نيز اطلاق شده است.

اولا: خدا ابلیس را شیطانی سرکش نیافرید بلکه او از جنیان بود و شش هزار سال عبادت کرد؛ اما همه آنها را به سبب ساعتى تكبّر نابود ساخت و زنده بودن و امکاناتی که دارد هم به مقتضای عدل الهی می باشد.
ثانیا: وجود شيطان‏ براى‏ افراد با ايمان وسيله تكامل است، چه اينكه تكامل همواره در ميان تضادها صورت مى گيرد.
ثالثا: شيطان سرزده وارد خانه دل ما نمى ‏شود و اين ما هستيم كه در را به روى او مى‏ گشائيم؛ با اینکه خدا ما را به لطف خويش يارى داده و با ارسال رسل و انزال كتب و حكم عقل و فطرت، حجّت را بر ما تمام كرده است!

قرآن تصریح می کند که ابلیس از اجنه بود و فقط به خاطر این که سالها در مقام بندگی کوشیده بود در صف فرشتگان قرار داشت. خود او به صراحت خلقت خود را از آتش می داند و روشن است که فرشتگان از آتش پدید نیامده اند. اضافه بر این ها قرآن برای ابلیس خانواده و فرزندانی معرفی می کند و روشن است که زاد و ولد در میان اجنه و نه در میان فرشتگان وجود دارد.

درباره علت مهلت دادن به شیطان باید به چند نکته توجه کرد: اولا: شیطان پیش از اینکه به سبب خودخواهی اش گمراه شود، تا سالها مطیع اوامر الهی بود ودر ردیف فرشتگان درآمده بود. ثانیا: اگر انسانها باسوءاستفاده از اختیارشان، درب ورود وسوسه های شیطان را به خود نگشایند، ابلیس نیز نمی تواند به زور گمراهشان کند. ثالثا: خداوند با این مهلت دادن مجازات شیطان را سنگین تر می کند و مهمتر از همه اینکه وسوسه های شیطان بهترین محک انسانهای مومن است تا به وسیله مقابله با القائات شیطانی مسیر کمال را پیش بگیرند.

«شيطان» نام يك فرد نيست؛ بلكه «ابليس» كه سجده بر آدم(ع) نكرد يكى از شياطين بود. او لشگريان زيادى از جن و انس دارد، که این نام بر همه اطلاق مى شود. البته برخی از شیاطین انس یافت می شوند که از شیاطین جن نیز بدترند و این حقیقت در حدیثی نبوی نیز مورد اشاره قرار گرفته اند. از آيات قرآن بر مى آيد كه شيطان لشگر مجهّزى دارد مركب از سواره و پياده.

شيطانها در ماه رمضان در زنجيرند و تنها پارس مي كنند و كسي را نمي‏ گزند. شيطان موجودي است كه به اذن خدا وسوسه مي كند و وسوسه اش، نعمت و رحمت است؛ چون هر كسي به جايي رسيد، در اثر مبارزه با وسوسه، در ميدان جهاد اكبر بود كه پيروز شد. اگر وسوسه نباشد راه اطاعت يك طرفه است و ضروري و ديگر جا براي ضرورت تكليف و دين نخواهد بود. شيطان در حدّ وسوسه مأموريت دارد كه پارس كند، آنكه به پارسش اعتنا نكند، راه را طي كرده و به مقصد مي رسد؛ اما بيگانه بيراهه مي رود و به دامش مي ‏افتد.