آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) با هشدار نسبت به عاقبت كار «ابليس» می فرماید: «از كارى كه خداوند با ابليس كرد عبرت بگيريد؛ زيرا اعمال طولانى و كوشش هاى بسيارش را بر باد داد؛ در حالى كه خدا را شش هزار سال عبادت كرده بود؛ ... [آرى] همه آنها را به سبب ساعتى تكبّر نابود ساخت، ... هيچ گاه خدا انسانى را با داشتن صفتى وارد بهشت نمى كند كه بر اثر همان صفت فرشته اى را از بهشت بيرون كرده است، حكم او درباره اهل آسمان و زمين يكسان است و خدا با هيچ يك از خلق خود دوستى خاصى ندارد تا به سبب آن چيزى را كه بر همه جهانيان تحريم كرده است بر وى مباح سازد!».

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 192 «نهج البلاغه»، عاقبت كار ابليسِ مستكبر و گردنكش را به منظور اينكه درس عبرتى براى همگان باشد مطرح مى كند و به آنها هشدار مى دهد كه راه ابليس را نپويند تا به سرنوشت او گرفتار نشوند. حضرت مى فرمايد: (از كارى كه خداوند با ابليس كرد عبرت بگيريد؛ زيرا اعمال طولانى و كوشش هاى بسيارش را بر باد داد در حالى كه خدا را شش هزار سال عبادت كرده بود؛ سال هايى كه معلوم نيست از سال هاى دنيا بود يا آخرت. [آرى] همه آنها را به سبب ساعتى تكبّر نابود ساخت)؛ «فَاعْتَبِرُوا بِمَا كَانَ مِنْ فِعْلِ اللهِ بِإِبْلِيسَ إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِيلَ، وَ جَهْدَهُ(1) الْجَهِيدَ، وَ كَانَ قَدْ عَبَدَ اللهَ سِتَّةَ آلاَفِ سَنَةٍ، لَا يُدْرَى أَ مِنْ سِنِي(2) الدُّنْيَا أَمْ مِنْ سِنِي الْآخِرَةِ، عَنْ كِبْرِ سَاعَةْ وَاحِدَة».
تعبير «لَا يُدْرَى أَ مِنْ سِنِي الدُّنْيَا أَمْ مِنْ سِنِي الْآخِرَةِ»؛ مفهومش اين نيست كه امام(عليه السلام) از اين مسئله خبردار نبود؛ بلكه اشاره به اين است كه توده مردم از آن آگاه نيستند و منظور از سال هاى دنيا همين سال هايى است كه بر ما مى گذرد كه مقدارش معلوم است و منظور از سال هاى آخرت آن است كه در قرآن به طور مكرر به آن اشاره شده است: «وَ إِنَّ يَوْماً عِنْدَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ»(3)؛ (و يك روز نزد پروردگار مانند هزار سال از سال هايى است كه شما مى شمريد).
در اينجا اين سؤال پيش مى آيد كه چگونه ممكن است شش هزار سال عبادت با تكبّر يك ساعت از ميان برود؟ پاسخ آن روشن است، چون سازندگى كارى است پيچيده و طولانى؛ ولى تخريب كارى ساده و سريع است، يك خانه بزرگ را ممكن است سال ها صرف ساختن آن كنند؛ ولى در يك آتش سوزى چند ساعته نابود شود، يك سدّ عظيم را سال ها مى سازند؛ ولى با چند ديناميت و مواد منفجره در مدتى بسيار كوتاه متلاشى مى شود.
آنگاه امام(عليه السلام) در ادامه به اين نكته اشاره مى كند كه انسان هاى متكبّر نيز سرنوشتى همچون ابليس دارند، مى فرمايد: (چگونه ممكن است كسى بعد از ابليس همان نافرمانى او را انجام دهد؛ ولى در برابر [خشم] خدا سالم بماند، نه، هرگز چنين نخواهد بود هيچ گاه خدا انسانى را با داشتن صفتى وارد بهشت نمى كند كه بر اثر همان صفت فرشته اى را از بهشت بيرون كرده است)؛ «فَمَنْ ذَا بَعْدَ إِبْلِيسَ يَسْلَمُ عَلَى اللهِ بِمِثْلِ مَعْصِيَتِهِ؟ كَلَّا، مَا كَانَ اللهُ سُبْحَانَهُ لِيُدْخِلَ الْجَنَّةَ بَشَراً بِأَمْرٍ أَخْرَجَ بِهِ مِنْهَا مَلَكاً».
سپس در تأكيد بر اين معنا مى فرمايد: (حكم او درباره اهل آسمان و زمين يكسان است و خدا با هيچ يك از خلق خود دوستى خاصى ندارد تا به سبب آن چيزى را كه بر همه جهانيان تحريم كرده است بر وى مباح سازد!)؛ «إِنَّ حُكْمَهُ فِي أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْاَرْضِ لَوَاحِدٌ، وَ مَا بَيْنَ اللهِ وَ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ هَوَادَةٌ(4) فِي إِبَاحَةِ حِمىً(5) حَرَّمَهُ عَلَى الْعَالَمِينَ».
اشاره به اينكه همه مكلفان در برابر خداوند يكسانند و هيچ كس را بر ديگرى امتيازي نيست، خداوند با كسى خويشاوندى ندارد، گناه براى همه گناه و طاعت براى همه طاعت است. مبادا بعضى تصوّر كنند مجازات سنگين ابليس در برابر تكبّرش از ويژگى هاى او بوده و دامان ديگران را نخواهد گرفت.(6)