ابتر در اصل، به معناى قطع عضوى از بدن حيوان است و در مورد انسان، به آنهايى كه عقیم و بی فرزند هستند، یا نام نيك آنها قطع مى شود و يا نام آنها از خاطره ها محو مى گردد، اطلاق می شود. این معنی درباره دشمنان پیامبر(ص) صادق است. در حالی که  نام نیک پیامبر(ص) و فرزندان او تا ابد باقی است.

«کوثر» از ماده كثرت، و در سوره کوثر به معنى خير كثير و بركت فراوان است. با توجه به شأن نزول آن و به قرینه کلمه «ابتر»، يكى از مصاديق بارز آن، فاطمه زهرا(س) است و در نسل برومند او تجلی کرده است. برخی امور مثل حوض کوثر، مقام نبوت، شفاعت و... نیز از دیگر مصادیق آن است.

این سوره چنان که از نامش پیدا است (اخلاص، توحید) از توحید پروردگار و یگانگى او سخن مى گوید و در چهار آیه کوتاه، چنان توصیفى از یگانگى خداوند می کند که نیازی به اضافه کردن چیز دیگری ندارد.

محتواى این سوره، تعلیماتى است که خداوند به پیغمبر اکرم(ص) خصوصاً و به سایر مسلمانان عموماً، در زمینه پناه بردن به ذات پاک او از شرّ همه اشرار مى دهد، تا خود را به او بسپارند و در پناه او از شرّ هر موجود صاحب شرّ در امان بمانند.

این سوره در«مکّه» نازل شده و خداوند در آن به پیغمبر اکرم(ص) به عنوان یک سرمشق، پیشوا و رهبر دستور مى دهد: از شرّ همه وسوسه گران به خدا پناه برد. محتواى این سوره از جهتى شبیه سوره «فلق» است و هر دو ناظر به پناه بردن به خداوند بزرگ از شرور و آفات مى باشد، با این تفاوت که در سوره «فلق» انواع مختلف شرور مطرح شده، ولى در این سوره فقط روى شرّ وسوسه گران ناپیدا (وسواس خنّاس) تکیه شده است.

در سوره كوثر دو پيش گويى مهم ديده مى شود؛ آنجا که مى فرمايد: «به يقين ما به تو كوثر و خير و بركت فراوان عطا كرديم». و آنجا که مى فرمايد: «دشمن تو به يقين ابتر و بريده نسل است». مشركان مكه هنگامى كه پسران پيامبر(ص) قاسم و عبدالله در مكه و ابراهيم در مدينه، چشم از جهان پوشيدند، گفتند: محمد(ص) پس از وفاتش نامش از خاطره ها محو مى شود؛ زيرا نسلى از او باقى نمانده. در اين سوره قرآن خبر مى دهد كسى كه نامش از خاطره ها محو مى شود، دشمنان او هستند و اما نام و آوازه او بلندتر و بلندتر مى شود.
 

پیغمبر اکرم(ص) دو فرزند پسر داشت که هر دو در«مکّه» از دنیا رفتند. این موضوع زبان بدخواهان «قریش» را گشود و آنها پیامبر(ص) را «ابتر»؛ (بلا عقب) خطاب کردند. این سوره نازل شد و به طرز اعجازآمیزى به آنها خبر داد که: دشمنان او ابتر خواهند بود و برنامه اسلام هرگز قطع نخواهد شد. بشارتى که از یکسو، ضربه اى بود بر امیدهاى دشمنان اسلام و از سوى دیگر، تسلّى خاطرى بود به رسول اللّه(ص) که بعد از شنیدن این لقب زشت و توطئه دشمنان، قلب پاکش غمگین و مکدر شده بود.

این سوره در زمانى نازل شده که مسلمانان در اقلیت بودند و کفار در اکثریت، و پیغمبر اکرم(ص) از ناحیه آنها سخت در فشار بود و آنها اصرار داشتند او را به سازش با شرک بکشانند، پیامبر(ص) در این سوره دست رد بر سینه همه آنها مى زند و آنها را به کلى مأیوس مى کند، بدون آن که بخواهد با آنها درگیر شود.

این سوره در«مدینه» و بعد از هجرت نازل شده و در آن خداوند بشارت و نوید از پیروزى عظیمى مى دهد که به دنبال آن مردم گروه گروه وارد دین خدا مى شوند. و به شکرانه این نعمت بزرگ، پیغمبر اکرم(ص) را دعوت به «تسبیح»، «حمد الهى» و «استغفار» مى کند. گر چه در اسلام فتوحات زیادى رخ داد ولى فتحى با مشخصات فوق، جز «فتح مکّه» نبود.

این سوره در«مکّه» و تقریباً اوائل دعوت آشکار پیغمبر اکرم(ص) نازل شده و تنها سوره اى است که در آن حمله شدیدى با ذکر نام، نسبت به یکى از دشمنان پیامبر(ص) یعنی ابولهب و همسرش شده است و هر دو را اهل دوزخ معرفی می کند که این معنى به واقعیت پیوست و سرانجام هر دو بى ایمان از دنیا رفتند.