خداوند برای اثبات «معاد» در «قرآن»، شش راه بیان كرده است: 1. بيان بیدار كردن «اصحاب کهف» از خواب طولانی. 2. حيات و مرگ گياهان. 3. تكامل جنين در شكم مادر. 4. همانند آفرينش اوليه. 5. خلقت آسمان و زمين. 6. رستاخيزِ تابش آفتاب.

علاوه بر دلائل نقلى، دلائل عقلى نيز بر اثبات معاد وجود دارد؛ از جمله «برهان حكمت» که می گوید: اگر زندگى این جهان را بدون جهان ديگر در نظر بگيريم پوچ خواهد بود؛ زيرا چه لزومى دارد كه ما هفتاد سال يا كمتر و بيشتر در اين دنيا در ميان مشكلات دست و پا زنيم و بعد از بين برويم و نابود شويم. دليل ديگر «برهان عدالت» است: مسلماً در اين دنيا همه مجرمان، همه كيفر خود را و همه پاكان همه پاداش خود را نمي بينند؛ لذا لازم است دادگاه عدلى باشد كه تمام اعمال نيك و بد در آن حساب شود؛ وگرنه عدالت تأمين نمي شود.

اعمال انسان در این جهان در چهار دادگاه وجدان، آثار طبیعی عمل، مکافات عمل و دادگاه های رسمی بررسی شده و در برابر رفتار ناروا مجازات می شود؛ اما این محاکم خصوصی است و بسیاری از گناهان و گنهکاران از قلمرو قضاوت آن بیرونند. از این رو می توان به وجود یک عدالت عمومی و همگانی در ماورای این زندگی اطمینان داشت، دادگاهی که همگان بدون استثنا در آن حاضر شده و سهم خود را از عدالت عمومی جهان آفرینش دریافت خواهند کرد.

شناخت فلسفه آفرینش و خلقت انسان به شناخت عالم پس از مرگ کمک می کند. تکامل و تربیت نوع انسان، هدف از خلقت انسان می باشد و این هدف با مرگ انسان پایان نمی یابد؛ بلکه به شکل عالی تری پس از مرگ ادامه خواهد یافت. از این رو انعکاس فلسفه آفرینش و قانون تکامل را می توان در آیات قرآن، بویژه آیات سوره واقعه جستجو کرد، که همگی گواهی می دهند حیات واقعی با مرگ جسم پایان نمی پذیرد.

اگر مرگ، نقطه پایان حیات انسان باشد، آفرینش انسان بیهوده خواهد بود. مطالعه در جهان هستی، شکوه و اسرار آفرینش را آشکار می سازد. از سوی دیگر باور کردنی نیست که هدف از آفرینش انسان، تنها همین زندگی کوتاه باشد و پس از آن همه آموزش ها و آمادگی های روحی، این دفتر بکلی بسته شود. قرآن در این رابطه می فرماید: «آيا گمان كرديد ما شما را بيهوده آفريديم و شما به سوى ما باز گردانده نمى شويد؟» در واقع عدم وجود معاد و زندگى پس از مرگ، آفرينش را بيهوده خواهد نمود.

یکی از دلایل وجود رستاخیز و زندگی پس از مرگ، مساله «بقاء روح» است. در واقع اثبات وجود روح به عنوان یک حقیقت مستقل، این موضوع را روشن می سازد که پس از مرگ، روح آدمی باقی می ماند و مرگ، پایان زندگی نیست. از سویی خواب و رؤیا نخستین علت توجه انسان به موضوع روح بود؛ زیرا انسان احساس می کرد نیروی مرموزی در وجود او نهفته که به هنگام بیداری و خواب، فعالیت و خودنمایی می کند.

روح انسان از دو دستگاه خودآگاه و ناخودآگاه تشكيل يافته و قوانين هستی نیز شامل قوانين تكوينی و تشريعی می شود. در جهان هستى، قوانين آفرينش همانند دستگاه ناخودآگاه بدون اراده و تصمیم ما به پيش مى روند؛ اما قوانين تشريعى همانند دستگاه خودآگاه، وابسته به خواست و اراده ماست. در حقیقت قوانینی كه به عنوان يك قانون آسمانى به هر پيامبرى اعلام شده، پیشتر در مجلس قانونگذاری آفرينش به تصويب رسيده است و معاد نیز همانند تمام اصول و فروع تعلیمات انبیا، ریشه در فطرت و نهاد آدمی دارد.

اگر انسان براى فنا و نيستى آفريده شده، بايد عاشق فنا باشد، در حالى كه قيافه مرگ در هيچ زمانى براى انسان خوشايند نبوده؛ بلكه با تمام وجود عاشق بقاء و جاودانگی است و اين عشق و علاقه، در اعمال و رفتار انسان ها قابل مشاهده است. در واقع اگر براى فنا آفريده شده ايم، علاقه ی به بقا، علاقه ای مزاحم، و يا لااقل بيهوده و بى مصرف است. امام علی(ع) اين حقيقت را در جمله كوتاهی بیان فرموده: «شما براى بقا آفريده شده ايد نه براى فنا».

تاریخ از گذشته دور، گواه بر اعتقاد راسخ انسان به زندگی پس از مرگ می باشد. شیوه ساختن قبور اموات و چگونگى دفن مردگان گواه بر اين است كه آنان مرگ را نقطه پايان زندگى نمى دانستند. همانند عقايد مصريان در زندگى پس از مرگ، كه انگيزه ساختن اهرام بوده، اگر چه عقاید آنان با خرافات آمیخته شده؛ اما ثابت مى کند كه مصريانِ باستان، عقيده محكمى به معاد داشتند که نشانه فطری بودن موضوع معاد می باشد كه توانسته در گذر زمان و تحولات اجتماعى و فكرى مقاومت كرده و پابرجا بماند.

در درون هر انسانی دادگاه عجیبی است که شباهت هایی با دادگاه رستاخیز دارد. از جمله؛ قاضی، شاهد و مجری حکم در اینجا یکی است، همان گونه که در قرآن آمده: «خداوندا تو از اسرار پنهان و آشکار آگاهی، و تو در میان بندگانت قضاوت خواهی کرد». از سویی محکمه وجدان همانند دادگاه رستاخیز در کوتاه ترین زمان حکم نهایی را صادر می کند. قرآن می فرماید: «خداوند حکم می کند و حکم او نقض نمی شود و حساب او سریع است». در واقع این شباهت ها نشانه فطری بودن معاد است.