امام علي(ع) در خطبه 167 «نهج البلاغه»، درباره آماده شدن برای «مرگ» چنين هشدار مي دهد: «به سوى آن امر عمومى و خصوصى، يعنى مرگ، مبادرت ورزيد [و براى آن آماده شويد]؛ چرا كه [گروهى از] مردم، پيش از شما رفتند و قيامت از پشت سر شما را بانگ مى زند [و به پيش مى راند]، [حال كه چنين است] سبكبار شويد تا به قافله برسيد؛ چرا كه پيشينيان را در انتظار رسيدن بازماندگان نگه داشته اند [تا همه در يك زمان محشور شوند]».

ایشان مي فرمايد: «فردا به امروز نزديك است، امروز آنچه را در آن است با خود مى برد و فردا پشت سر آن فرا مى رسد [و به اين ترتيب، عمر به سرعت سپرى مى شود]، گويى هر يك از شما به سر منزل تنهايى و حفره گور خويش رسيده است، اى واى از آن خانه تنهايى و منزلگاه وحشت و جايگاه غربت». امام صادق(ع) هم مي فرمايد: «قبر، هر روز اين سخن را تكرار مى كند: من خانه غربت، خانه وحشت، خانه حشرات، خانه قبرم. من باغى از باغ هاى بهشت يا حفره اى از حفره هاى دوزخ هستم».

امام علي(ع) درباره سختي هاي «سکرات موت» می فرماید: «سكرات و شدائد مرگ و حسرتِ از دست دادنِ همه چيز، بر آنها هجوم آورده است، به خاطر آن، اعضاء و پيكرشان سست مى شود و در برابر آن رنگ خود را مى بازند؛ سپس مرگ تدريجاً در آنها نفوذ مى كند و ميان آنها و زبانشان جدايى مى افكند؛ در حالى كه ميان خانواده خود قرار دارند؛ با چشم خود به آنها نگاه مى كنند و با گوش سخنانشان را مى شنوند و عقلشان سالم و فكرشان برجاست، فكر مى كند كه عمرش را براى چه چيزهايى بر باد داده، و روزگارش را در چه راهى سپرى نموده است!، و عميقاً به فكر مى رود، به ياد ثروت هاي جمع كرده مى افتد كه در جمع آورى آن توجهي به حلال و حرام و مشكوك نكرده، و ...».

امام علي(ع) درباره لحظات وداع انسان با زندگی می فرماید: «مرگ چنان در وجودش پيشروى مى كند كه گوش و زبانش از كار مى افتد، در ميان خانواده اش زباني براى سخن گفتن و گوشي براى شنيدن ندارد، پيوسته به صورت خانواده اش مى نگرد. حركات زبانشان را مى بيند؛ ولى صداى آنان را نمى شنود!، سپس چنگال مرگ در او بيشتر فرو مى رود؛ چشمش نيز مانند گوشش از كار مى افتد، و روح از بدنش براى هميشه خارج مى شود، در اين هنگام به صورت مردارى نزد خانواده اش در مى آيد كه از نشستن نزدش وحشت دارند و از او فاصله مى گيرند ... سرانجام او را به سوى گودالى درون زمين مى برند تا او را بدست عملش بسپارند و براى هميشه از ديدارش چشم بپوشند!».

در اين جهان كسي اعتقاد به زندگى جاويدان ندارد و همه مى دانند چراغ زندگى دير يا زود خاموش مى شود؛ ولى زرق و برق زندگى و شيرينى لذّات دنيا به قدرى است كه پرده بر روى اين واقعيت مى اندازد و گاه انسان، مرگ را به كلّى فراموش مى كند و يا خود را به فراموشي مى زند. حركات و تفكراتش طوری است كه گويى جاودانه در اين جهان مى ماند. با مرگ يكی از دوستان يا عزيزانش، در لحظات كوتاهى تكانى مى خورد، ولى وقتى كه به زندگى عادى برگشت همه چيز را فراموش می كند و به موجودى هوسباز و خطرناك تبديل مى شود.

امام علي(ع) براي بیدار شدن انسان ها از خواب غفلت مي فرمايد: «اى شنونده! از مستى خود به هوش آى و از غفلت بيدار شو و از عجله و شتاب خود بكاه، در آنچه از زبان پيامبر(ص) به تو رسيده و راه فرارى از آن نيست، بينديش و با كسى كه نسبت به اين دستورات مخالفت كند همراه مشو و فخرفروشى را كنار بگذار، و از مركب تكبّر به زير آى و به ياد قبرت باش كه گذرگاهت به سوى آخرت است، همان گونه كه جزا دهى جزا داده خواهى شد و همان چيز كه زراعت كنى درو خواهى كرد و آنچه امروز از پيش فرستى فردا بر آن وارد خواهى شد؛ پس براى قدوم خود در سراى ديگر جايى فراهم ساز و براى آن روزت چيزى از پيش بفرست و ...».

در روایات آمده است كه هوشيارترين مردم كساني هستند كه بيشتر از همه به ياد مرگ باشند و خود را براى آن مهيّا كنند. آنهائي كه هم شرف دنيا را براى خود فراهم كرده اند و هم كرامت آخرت را. دليل آن هم روشن است؛ زيرا ياد مرگ، عامل بازدارنده مهمّى در برابر گناهان و تلاش هاى بيهوده آميخته با حرص و طمع محسوب مى شود.

در جهان بینی اسلامی «دنيا» مرحله اى است گذرا و مقدّمه اى براى «آخرت»، و در روايات به عناويني چون «مزرعه»، «پل» و گاه «تجارتخانه» تشبيه شده و در «نهج البلاغه»، دنیا به ميدان تمرين و آخرت به ميدان مسابقه تشبیه شده که از این تشبیه استفاده می شود: سعادت و نجات در آخرت را بدون حساب به كسى نمى دهند، و با پايان دنيا، پرونده اعمال بسته مى شود و قيامت جاى حساب است نه عمل، و جايزه اين مسابقه، برترين جوائز است، و تفاوت درجات و مراتب انسان ها با اعتقاد اعمال و اخلاق آنها ارتباط دارد، و هيچ چيز از اعمال و رفتار ما در دنيا از ميان نمى رود و آثار همه باقى مى ماند.

در منطق قرآن و روایات، وجود و عدم اشیاء، بوسیله آثار آنها شناخته مى شود، این كه در قرآن به پیامبر(ص) می فرماید: «تو نمى توانى سخنت را به گوش مردگان برسانى، و نمى توانى كران را در حالی که پشت مى كنند فرا بخوانى»، فهميده مي شود كه منظور از مردگان و كران در اينجا افرادى هستند كه ظاهراً زنده و داراى گوش شنوا هستند؛ امّا چون عكس العمل مناسبى در برابر دعوت پيامبر(ص) نشان نمى دهند، در زمره مردگان و كران محسوب شده اند.

با استفاده از آیات و روایات، می توان گفت: اگرچه همزمان با مرگ شخص، پرونده اعمال جديد او بسته مى شود، اما به اين معنا نيست كه آثار اعمال گذشته به او نمى رسد؛ بلكه پرونده اعمال پيش از مرگ همواره گشوده است و انسان در برزخ و قيامت، ثمره و نتیجه اعمال صالح و یا ناشایستی که در دنیا انجام داده را دریافت می کند.