«شفاعت» و عدم تضادّ آن با اصل «توحید»

آیا «شفاعت» با اصل «توحید» در تضادّ است؟

شفاعتى كه قرآن از آن دفاع مى كند شفاعتى است كه خط اصلى آن به «اذن خدا» بر مى گردد و تا او اجازه شفاعت ندهد كسى حق شفاعت ندارد؛ اما وهابيان - كه شفاعت «قرآن» را با شفاعت هاى شيطانى اطرافيان سلاطين اشتباه كرده اند - آن را انكار كرده و با اصل توحيد در تضادّ مى دانند در حقيقت آنها به پندارهاى خود در اين مسئله ايراد كرده اند نه به مسئله شفاعت قرآنى. بنابراين شفاعت در حقيقت يك نوع سببيّت براى نجات است، چه در امور تكويني و چه در امور تشريعي.

منظور از مالکيّت خصوصي در کنار توحيد در مالکيّت

آيا قرآن مالکيّت خصوصي افراد را ردّ مي کند؟

بی شك خدا مالك تمام عالم هستى است؛ و گذشته از آيات قرآن مجيد، عقل نيز گواه بر اين معنا است. چرا كه انحصار واجب الوجود در ذات پاك او و نياز همه موجودات به آن ذات مقدّس براى اثبات اين مفهوم كافى مى باشد. ولى اين معنا هرگز منافات با مالكيّت حقوقى و قانونى افراد انسان در محدوده اى كه خداوند اجازه داده، ندارد. همان قرآنى كه نسبت به مالكيّت خداوند بر تمام جهان هستى تأكيد دارد؛ آيات ارث و خمس و زكات و تجارت را نيز در برگرفته، و اموال مشروعى را كه در اختيار مالكان خصوصى است به رسميّت مى شناسد.

منظور از توحيد در مالکيّت

منظور از توحيد در مالکيّت چيست؟

مالكيّت بر دو گونه است: مالكيّت حقيقى(تكوينى)، و مالكيّت حقوقى(تشريعى)؛ مالك حقيقى كسى است كه داراى سلطه خارجى بر چيزى باشد. مالكيّت حقوقى، همان قراردادى است كه سلطه قانونى را بر چيزى امضاء مى كند؛ مثل مالكيّت انسان نسبت به اموال خود. هر دو نوع مالكيّت، از نگاه يك موّحد از آن خدا است. او است كه داراى سلطه وجودى بر همه اشياء جهان است. از نظر مالكيّت قانونى، نيز همه چيز از آن او است.

منظور از واژه ملک

واژه ملک به چه معناست؟

«ملك» در اصل به معناى قوّت بر چيزى است؛ و به همين جهت تمليك به معناى تقويت آمده است. سپس اين تعبير در آنجايى كه انسان صاحب چيزى مى شود به كار رفته؛ چرا كه انسان قوّت و قدرت بر آن دارد. به همين جهت به آبى كه همراه مسافر است «مَلَكَ» (بر وزن سبب) گفته مى شود؛ چرا كه هنگامى كه مسافر آب همراه دارد نيرومند و مسلّط بر كار خويش است. «مَلِك» (بر وزن خشن) به سلطان و پادشاه گفته مى شود؛ به خاطر قوّت و قدرتى كه در كشور خود دارد.

توحيد مالکيّت در قرآن

توحيد مالکيّت در آيات قرآن چگونه بيان شده است؟

خداوند در آيه107 سوره بقره مى فرمايد: «آيا نمى دانستى كه حكومت آسمان ها و زمين، تنها از آن خداست؟!». در سوره زمر نيز مى فرمايد: «اين است خداوند، پروردگار شما كه حكومت [عالم هستى] از آن اوست». علاوه بر اين در آیه 13 سوره فاطر، بعد از بيان حاكميّت خداوند بر خورشيد و ماه و نظام نور و ظلمت چنين مى فرمايد: «اين است خداوند پروردگار شما، حاكميت [در سراسر عالم] از آن اوست».

اثرات تربيتي ايمان به توحيد مالکيّت و حاکميّت

ايمان به توحيد مالکيّت و حاکميّت چه اثرات تربيتي دارد؟

طغيان ها غالباً از اينجا سرچشمه مى گيرد كه انسان خود را مالك حقيقى دارایی های خود مى پندارد؛ يا اگر حكومتى در اختيار او است خود را مطلق العنان مى شمرد. امّا هنگامى كه انسان با عينك توحيد به اين جهان نگاه كند خود را امانت دار الهى مى شمرد؛ با این وجود چگونه ممكن است در انجام دستور صاحب اصلى امانت كوتاهى كند ؟! همچنين در مورد حكومت ها خود را جز نماينده خداوند در بخش كوچكى از اين عالم هستى نمی بیند؛ با اين درك و ديد چه غرور و چه طغيانى و چه ظلم و چه فسادى ممكن است از او سر زند؟

منظور از «ربّ النّوع»

منظور از «ربّ النوع» چیست؟

با مطالعه تاریخ ادیان گذشته می بینیم منحرفان از خط توحید، رب النوع هایی برای این جهان قائل بودند و گمان می کردند که هر یک از انواع موجودات نیاز به رب النوع مستقفلی دارد که نوع آن را تربیت و رهبری کند، گویا برای تربیت این انواع، خدا را کافی نمی دانستند. پرستش بتها و ارباب قرار دادن أحبار و رهبان در یهود هم از همین تفکر نشأت گرفته و قرآن شدیدا آنرا نکوهش کرده است.

خداوند، مالک آسمان ها و زمین

آیا هر گونه رحمت ونعمت در این عالم از سوى خداست؟

طبق آیه 49 سوره شوری خدا مالک اصلی آسمانها و زمین است و هر چه بخواهد می آفریند. اینکه خدا به هر کس بخواهد پسر می دهد و به هر کس بخواهد دختر می دهد نشانه این است که انسان با این همه پیشرفت علوم هنوز هم در انتخاب پسر یا دختر بودن جنین به صورت قطعی عاجز است و این یکی از نمونه های ناتوانی بشر درباره مالکیت و خالقیت خدا است.

طلب عزّت، تنها از خداوند

چرا فقط باید از خداوند، طلب عزّت کرد؟

عزت به گفته راغب، حالتى است که انسان را مقاوم و شکست ناپذیر مى سازد. از آنجا که تنها ذات خداوند شکست ناپذیر است و همه مخلوقات به حکم محدودیتشان، قابل شکستند، از این رو هر کس عزتى کسب مى کند، از برکت اوست. پیامبر(ص) می فرماید: «پروردگار شما همه روزه مى گوید: منم عزیز! و هر کس عزت دو جهان خواهد، باید اطاعت عزیز کند!».اگر بعضى از آیات عزت را علاوه بر خداوند، براى پیامبر(ص) و مؤمنان هم قرار مى دهد به خاطر آن است که همه آنها از پرتو عزت پروردگار، کسب عزت کرده اند، و در مسیر طاعت او گام بر مى دارند.

استدلال بر توحید خالقیت و توحید مالکیّت درکنار هم در قرآن

آیا در قرآن بر توحید خالقیت و توحید مالکیّت استدلال شده است؟

آیات 25  و 26 سوره لقمان مى فرماید: «اگر از مشرکان بپرسی چه کسى آسمانها و زمین را آفریده؟ مى گویند: اللّه». پس مشرکان هرگز منکر توحید خالق نبودند. بعد از ثبوت خالقیت، دیگر نیاز به دلیل دیگرى بر مالکیت او نیست، بنابراین  بعد از آن مى فرماید: «از آن خدا است آنچه در آسمان ها و زمین است». حال آن کس که «خالق» و «مالک» است، باید «مدبّر» امور جهان نیز باشد. که به این ترتیب توحید «خالقیت»، «مالکیت» و «ربوبیت» ثابت مى گردد.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قالَ الصّادقُ عليه السّلام :

مَنْ دَمِعَتْ عَيْنُهُ فينَا دَمْعَةً لِدَمٍ سُفِکَ لَنا اَوْ حَقٍّ لَنا نُقِصْناهُ اَوْ عِرْضٍ اُنْتُهِکَ لَنا اَوْلاَِحَدٍ مِنْ شيعَتِنا بَوَّاءهُ اللّهُ تَعالى بِها فِى الْجَنَّةِ حُقُباً.

امالى شيخ مفيد، ص 175