وَ الَّذِینَ تَبَوَّؤُا الدّارَ وَ الاِْیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لایَجِدُونَ فِى صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
و براى کسانى که در سرا (= سرزمین مدینه) و در سراى ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانى را که به سویشان هجرت کنند دوست مى دارند، و در دل خود نیازى به
آنچه به مهاجران داده شده احساس نمى کنند و آنها را بر خود مقدم مى دارند هر چندخودشان بسیار نیازمند باشند; کسانى که از بخل و حرص نفس خویش بازداشته شده اند رستگارانند!
مفسران در شأن نزول این آیه، داستان هاى متعددى نقل کرده اند، «ابن عباس» مى گوید: پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) روز پیروزى بر یهود «بنى نضیر» به انصار فرمود: «اگر مایل هستید اموال و خانه هایتان را با مهاجران تقسیم کنید، و در این غنائم با آنها شریک شوید، و اگر مى خواهید اموال و خانه هایتان از آن شما باشد و از این غنائم چیزى به شما داده نشود»؟!
انصار گفتند: هم اموال و خانه هایمان را با آنها تقسیم مى کنیم، و هم چشم داشتى به غنائم نداریم، و مهاجران را بر خود مقدم مى شمریم، آیه فوق نازل شد و این روحیه عالى آنها را ستود.
در حدیث دیگرى مى خوانیم: کسى خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمد عرض کرد: گرسنه ام، پیغمبر(صلى الله علیه وآله) دستور داد از منزل غذائى براى او بیاورند، ولى در منزل حضرت غذا نبود، فرمود: چه کسى امشب این مرد را میهمان مى کند؟ مردى از انصار، اعلام آمادگى کرد، و او را به منزل خویش برد، اما جز مقدار کمى غذا براى کودکان خود چیزى نداشت، سفارش کرد، غذا را براى میهمان بیاورید، و چراغ را خاموش کرد و به همسرش گفت: کودکان را هر گونه ممکن است چاره کن تا خواب روند، سپس زن و مرد بر سر سفره نشستند و بى آن که چیزى از غذا در دهان بگذارند دهان خود را تکان مى دادند، میهمان گمان کرد آنها نیز همراه او غذا مى خورند، و به مقدار کافى خورد و سیر شد، و آنها شب گرسنه خوابیدند، صبح خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمدند
پیامبر(صلى الله علیه وآله) نگاهى به آنها کرد و تبسمى فرمود (و بى آن که آنها سخنى بگویند) آیه فوق را تلاوت کرد و ایثار آنها را ستود.
در روایاتى که از طرق اهل بیت(علیهم السلام) رسیده مى خوانیم: میزبان على(علیه السلام) و کودکان فرزندان او، و کسى که کودکان را گرسنه خواباند بانوى اسلام فاطمه زهرا(علیها السلام) بود.
باید توجه داشت داستان اوّل ممکن است شأن نزول آیه باشد، ولى دومى نوعى تطبیق پیامبر(صلى الله علیه وآله) است که در مورد این میهمانى ایثارگرانه، آیه را تلاوت فرمود، بنابراین نزول آیات در مورد انصار منافاتى با میزبان بودن على(علیه السلام) ندارد.
بعضى نیز نوشته اند: این آیه، در مورد جنگجویان «احد» نازل شده که هفت نفر از آنها سخت تشنه و مجروح بودند، کسى آبى به مقدار نوشیدن یک نفر آورد و سراغ هر یک رفت به دیگرى حواله داد، و او را بر خود مقدم شمرد، و سرانجام همگى تشنه، جان سپردند و خداوند این ایثارگرى آنها را ستود.
ولى روشن است، این آیه در داستان «بنى نضیر» نازل شده، اما به خاطر عمومیت مفهوم آن قابل تطبیق بر موارد مشابه است.
* * *
