أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشى بِهِ فِی النّاسِ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَیْسَ بِخارِج مِنْها کَذلِکَ زُیِّنَ لِلْکافِرینَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ
وَ کَذلِکَ جَعَلْنا فی کُلِّ قَرْیَة أَکابِرَ مُجْرِمیها لِیَمْکُرُوا فیها وَ ما یَمْکُرُونَ إِلاّ بِأَنْفُسِهِمْ وَ ما یَشْعُرُونَ
آیا کسى که مرده بود، سپس او را زنده کردیم، و نورى برایش قرار دادیم که با آن در میان مردم راه برود، همانند کسى است که در ظلمت ها باشد و از آن خارج نگردد؟! این گونه براى کافران، اعمال (زشتى) که انجام مى دادند، تزیین شده (و زیبا جلوه کرده) است.
و (نیز) این گونه در هر شهر و آبادى، بزرگان گنهکارى قرار دادیم; (و همه گونه قدرت در اختیارشان گذاردیم;) و سرانجام کارشان این شد که به مکر (و فریب مردم) پرداختند; ولى تنها خودشان را فریب مى دهند و نمى فهمند!
در شأن نزول آیه اوّل چنین نقل شده است:
«ابوجهل» که از دشمنان سرسخت اسلام و پیامبر(صلى الله علیه وآله) بود، روزى سخت آن حضرت را آزار داد.
«حمزه» عموى شجاع پیامبر(صلى الله علیه وآله) که تا آن روز اسلام را نپذیرفته بود و همچنان درباره آئین او مطالعه و اندیشه مى کرد، در آن روز طبق معمول خود براى شکار به بیابان رفته بود.
هنگامى که از بیابان بازگشت، از جریان کار «ابوجهل» و برادرزاده خویش با خبر شده، سخت برآشفت و یکسر به سراغ «ابوجهل» رفت و چنان بر سر ـ یا بینى او ـ کوفت که خون جارى شد و با تمام نفوذى که «ابوجهل» در میان قوم و عشیره خود ـ و حتى در میان مردم «مکّه» ـ داشت به ملاحظه شجاعت فوق العاده «حمزه» از نشان دادن عکس العمل خوددارى کرد.
سپس حمزه به سراغ پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمده، اسلام را پذیرفت و از آن روز رسماً به عنوان یک افسر رشید اسلام، تا واپسین دم عمر، از این آئین آسمانى دفاع مى کرد.
آیه فوق درباره این حادثه نازل گردید و وضع ایمان «حمزه» و پافشارى «ابوجهل» در کفر و فساد را مشخص ساخت.
از بعضى روایات نیز استفاده مى شود: آیه در مورد ایمان آوردن «عمار یاسر» و اصرار «ابوجهل» در کفر نازل گردیده است.
در هر حال، این آیه همانند آیات دیگر قرآن اختصاص به مورد نزول خود ندارد و داراى مفهوم وسیعى است که در مورد هر مؤمن راستین، و هر بى ایمان لجوج، صادق است.
* * *
