إِلاَّ الَّذینَ یَصِلُونَ إِلى قَوْم بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ میثاقٌ أَوْ جاؤُکُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ یُقاتِلُوکُمْ أَوْ یُقاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَ لَوْ شاءَ اللّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَیْکُمْ فَلَقاتَلُوکُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقاتِلُوکُمْ وَ أَلْقَوْا إِلَیْکُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللّهُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ سَبیلاً
مگر آنها که با هم پیمانان شما، پیمان بسته اند; یا آنها که به سوى شما مى آیند، و از پیکار با شما، یا پیکار با قوم خود ناتوان شده اند; (نه سر جنگ با شما دارند، و نه توانائى مبارزه با قوم خود.) و اگر خداوند بخواهد، آنان را بر شما مسلط مى کند تا با شما پیکار کنند. پس اگر از شما کناره گیرى کرده و با شما پیکار ننمودند، (بلکه) پیشنهاد صلح کردند، خداوند به شما اجازه نمى دهد که متعرض آنان شوید.
از روایات مختلفى که در شأن نزول این آیه وارد شده، و مفسران در تفاسیر گوناگون آورده اند، چنین استفاده مى شود: دو قبیله در میان قبائل عرب به نام «بنى ضمره» و «اشجع» وجود داشتند که قبیله اوّل با مسلمانان پیمان ترک تعرض بسته بودند، و طایفه «اشجع» با «بنى ضمره» نیز هم پیمان بودند.
بعضى از مسلمانان از قدرت طایفه «بنى ضمره» و پیمان شکنى آنها بیمناک بودند، لذا به پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)پیشنهاد کردند: پیش از آن که آنها حمله را آغاز کنند مسلمانان به آنها حملهور شوند، پیغمبر(صلى الله علیه وآله) فرمود:
کَلاّ فَاِنَّهُمْ أَبَرُّ الْعَرَبِ بِالْوالِدَیْنِ وَ أَوْصَلُهُمْ لِلْرَّحِمِ وَ أَوْفاهُمْ بِالْعَهْدِ:
«نه، هرگز چنین کارى نکنید; زیرا آنها در میان تمام طوائف عرب نسبت به پدر و مادر خود از همه نیکوکارترند، و از همه نسبت به اقوام و بستگان مهربان تر، و به عهد و پیمان خود از همه پایبندترند»!
پس از مدتى مسلمانان با خبر شدند که طایفه «اشجع» به سرکردگى «مسعود بن رجیله» که هفتصد نفر بودند به نزدیکى «مدینه» آمده اند، پیامبر(صلى الله علیه وآله)نمایندگانى نزد آنها فرستاد تا از هدف مسافرتشان مطلع گردد آنها اظهار داشتند آمده ایم قرار داد ترک مخاصمه با محمّد(صلى الله علیه وآله) ببندیم.
هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) چنین دید، دستور داد مقدار زیادى خرما به عنوان هدیه براى آنها بردند، سپس با آنها تماس گرفت، آنها اظهار داشتند: ما نه توانائى مبارزه با دشمنان شما را داریم، چون عدد ما کم است، و نه قدرت و تمایل به مبارزه با شما را; زیرا محل ما به شما نزدیک است، لذا آمده ایم با شما پیمان ترک تعرض ببندیم.
در این هنگام آیات فوق نازل شد و دستورهاى لازم در این زمینه را به مسلمانان داد.
از پاره اى از روایات استفاده مى شود: قسمتى از آیه درباره طایفه «بنى مدلج» نازل شده است که: خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) رسیدند و اظهار داشتند: ما نه با شما هم صدا هستیم، و نه بر ضد شما گام بر مى داریم، پیامبر(صلى الله علیه وآله) پیمان ترک مخاصمه را با آنها امضاء کرد.
* * *
