فصل ششم
سوره توبه
أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الاْخِرِ وَ جاهَدَ فی سَبیلِ اللّهِ لا یَسْتَوُونَ عِنْدَ اللّهِ وَ اللّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظّالِمینَ
الَّذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی سَبیلِ اللّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ
یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَة مِنْهُ وَ رِضْوان وَ جَنّات لَهُمْ فیها نَعیمٌ مُقیمٌ
خالِدینَ فیها أَبَداً إِنَّ اللّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظیمٌ
آیا سیراب کردن حجاج و آباد ساختن مسجدالحرام را همانند (عمل) کسى قرار دادید که به خدا و روز قیامت ایمان آورده، و در راه او جهاد کرده است؟! (این دو،) نزد خدامساوى نیستند! و خداوند گروه ظالمان را هدایت نمى کند!
آنها که ایمان آوردند و هجرت کردند و با اموال و جان هایشان در راه خدا جهاد نمودند مقامشان نزد خدا برتر است; و آنها پیروز و رستگارند!
پروردگارتان آنها را به رحمتى از ناحیه خود، و رضایت (خویش)، و باغ هائى از بهشت بشارت مى دهد که در آن، نعمت هاى جاودانه دارند.
همواره و تا ابد در این باغ ها (و در میان این نعمت ها) خواهند بود; زیرا پاداش عظیم نزد خداوند است!
در شأن نزول آیات فوق، روایات مختلفى در کتب اهل سنت و شیعه نقل شده است، که از میان آنها آنچه صحیح تر به نظر مى رسد، ذیلاً مى آوریم.
دانشمند معروف اهل سنت «حاکم، ابوالقاسم حسکانى» از «بُرَیدَة» نقل مى کند: «شَیْبَه» و «عباس» هر کدام بر دیگرى افتخار مى کردند و در این باره مشغول به سخن بودند که على(علیه السلام) از کنار آنها گذشت، پرسید:
به چه چیز افتخار مى کنید؟
«عباس» گفت: امتیازى به من داده شده که احدى ندارد، و آن مسأله آب دادن به حجاج خانه خدا است.
«شیبه» گفت: من تعمیرکننده مسجدالحرام (و کلیددار خانه کعبه) هستم.
على(علیه السلام) گفت: با این که از شما حیا مى کنم باید بگویم با این سن کم افتخارى دارم که شما ندارید، آنها پرسیدند: کدام افتخار؟!
فرمود: من با شمشیر جهاد کردم تا شما ایمان به خدا و پیامبر(صلى الله علیه وآله) آوردید.
«عباس» خشمناک برخاست و دامن کشان به سراغ پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمد (و به عنوان شکایت) گفت:
آیا نمى بینى على(علیه السلام) چگونه با من سخن مى گوید؟
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: على(علیه السلام) را صدا کنید، هنگامى که به خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمد، فرمود:
چرا این گونه با عمویت (عباس) سخن گفتى؟
على(علیه السلام) عرض کرد: اى رسول خدا! اگر من او را ناراحت ساختم با بیان حقیقتى بوده است، در برابر گفتار حق هر کس مى خواهد ناراحت شود، و هر کس مى خواهد خشنود!
جبرئیل نازل شده، گفت: اى محمّد! پروردگارت به تو سلام مى فرستد، و مى گوید: این آیات را بر آنها بخوان (أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ وَ...).
«آیا سیراب کردن حجاج و عمران مسجدالحرام را هم چون ایمان به خدا و روز رستاخیز و جهاد در راه او قرار دادید؟ هرگز مساوى نیستند».
همین روایت، به همین مضمون، یا با تفاوت کمى، در کتاب هاى فراوانى از اهل سنت نقل شده، مانند «تفسیر طبرى» و «ثعلبى»، «اسباب النزول واحدى»، تفسیر «خازن بغدادى»، «معالم التنزیل» علامه بَغوى، «مناقب» ابن مغازلى، جامع الاصول «ابن اثیر»، تفسیر «فخر رازى» و کتاب هاى دیگر.
به هر حال، حدیث فوق از احادیث معروف و مشهورى است که حتى افراد متعصب به آن اعتراف کرده اند و ما پس از اتمام تفسیر این آیات، باز در این باره سخن خواهیم گفت.
* * *
