قُلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ کَلِماتُ رَبِّی وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً
بگو: «اگر دریا براى (نوشتن) کلمات پروردگارم مرکّب شود، دریا پایان مى گیرد. پیش از آن که کلمات پروردگارم پایان یابد; هر چند همانند آن را کمک آن قرار دهیم»!
در شأن نزول این آیه، از «ابن عباس» چنین آمده است: یهود هنگامى که این سخن الهى را از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)شنیدند که: ما أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاّ قَلِیلاً: «شما جز بهره کمى از دانش ندارید».
گفتند: چگونه چنین چیزى مى تواند صحیح باشد؟ در حالى که به ما «تورات» داده شده است، و هر کس «تورات» به او داده شده است، صاحب خیر کثیر است.
در این هنگام آیه فوق نازل شد (و ترسیمى از علم بى نهایت خدا و ناچیز بودن علم ما در برابر علم او را نمود).
بعضى مى گویند: یهود به پیامبر(صلى الله علیه وآله) گفتند: خداوند به تو حکمت داده است وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً:
«و هر کس به او حکمت داده شده داراى خیر کثیر است».
اما هنگامى که درباره روح از تو سؤال مى کنیم جواب سربسته مى گوئى؟! آیه فوق نازل شد (و نشان داد: انسان هر قدر دانش داشته باشد، در برابر علم بى پایان خدا بسیار ناچیز است).
جالب توجه این که: در شأن نزول آیه فوق، از پیامبر(صلى الله علیه وآله) چنین نقل شده است: شخصى خدمتش آمده عرض کرد:
یا رسول اللّه! من در راه خدا انفاق مى کنم، صله رحم به جا مى آورم، و این اعمال را فقط به خاطر اللّه انجام مى دهم، اما هنگامى که مردم از این اعمال من سخن مى گویند و ستایش مى کنند، مسرور و خوشحال مى شوم، این اعمال من چگونه است؟
پیامبر(صلى الله علیه وآله) سکوت فرموده سخنى نگفت، تا این که: آیه فوق نازل شد و به این سؤال پاسخ داد (که تنها عملى مقبول درگاه خدا است که با اخلاص کامل همراه باشد).
بدون شک منظور از این روایت، آن حالت سرور غیر اختیارى نیست، بلکه حالتى است که انگیزه عمل انسان گردد و یا حکایت از عدم خلوص نیت کند.
عمل خالص، تا آن حدّ در اسلام مورد اهمیت است که: در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: مَنْ أَخْلَصَ لِلّهِ أَرْبَعِیْنَ یَوْماً فَجَّرَ اللّهُ یَنابِیْعَ الْحِکْمَةِ مِنْ قَلبِهِ عَلى لِسانِهِ:
«کسى که چهل روز اعمال خود را خالصانه انجام دهد، خداوند چشمه هاى حکمت و دانش را از قلبش بر زبانش مى گشاید».
* * *
