دین و مذهب هرگز دعا را جانشين اسباب و علل قرار نداده، بلكه آن را چيزى مافوق آنها قرار داده؛ یعنی همان جا كه هيچ راه و وسيله ديگرى جز دعا برای شخص وجود ندارد و تنها روزنه اميد استمداد از نيرويى مافوق، نيروى لايزال مبدأ جهان هستى است. در این صورت مفهوم دعا درخواست فراهم شدن اسباب و عواملى است كه از دايره قدرت انسان بيرون باشد از كسى كه قدرتش بى پايان و هر امر ممكنى براى او آسان است.
ضمن اینکه دعا تنها الفاظ و به اصطلاح لقلقه لسان نيست؛ بلكه يك نوع آمادگى روحى و شايستگى معنوى و خودسازى است كه مى تواند در سلسله علل قرار گيرد و علّت ناقصه اى را كامل كند؛ زيرا فضل بى پايان خدا به اندازه شايستگيها و لياقتها به افراد مى رسد و بنابراين كسب شايستگى و لياقت مى تواند منشأ فضل و فيض تازه اى گردد.

امام علی(ع) درباره «کوتاهی در عمل» و «اصرار در درخواست» می فرماید: «از كسانى مباش كه به هنگام عمل كوتاهى مى كنند و به هنگام درخواست اصرار مى ورزند»، این سخن به افراد سست و تنبلی اشاره دارد كه مرد ميدان عمل نيستند و هميشه نگاهشان به دستان دیگران است، گويى از زندگانى مستقل بيزارند و به زندگى وابسته دلخوش، در حالى كه بر اساس تعاليم اسلامی، انسان تا زمانی که توانایی دارد باید روى پاى خود بايستد و از دیگران چيزى درخواست نكند كه اولى باعث عزت و دومى سبب ذلت مي شود.

خواست و مشیت الهى بى حساب و کتاب نیست، بلکه مشیت خداوند از حکمت او جدا نیست، و همیشه روى حساب لیاقت ها و شایستگى ها است. ضمن اینکه این مسأله به معنى نفى عالم اسباب نیست و عالم اسباب و تکوین نیز خواست و مشیت خدا است.
به عبارت روشن تر: اراده خدا در زمینه وسعت و تنگى روزى، مشروط به تلاش ها و کوشش ها و اخلاص ها و فداکارى های انسان است. قرآن مجید کراراً انسان را در گرو سعى و کوشش و تلاش و فعالیت خود شمرده، و بهره او را از زندگى به میزان سعى و تلاشش مى داند.

آبادی و برکت از جامعه آلوده به گناه، خیانت، نفاق، دزدى، ظلم، تنبلى و ... ، رخت بر می بندد؛ جامعه ای که روح تعاون و همکارى را از دست دهد، دچار جنگ و نزاع و خونریزى می شود. جامعه ای که مردمش آلوده انواع هوس ها باشند، نمی توانند در عین حال نیرومند و پا بر جا باشند و در مقابل دشمنان ایستادگى کنند.

با بررسی آیات و روایات پی می بریم که اسلام نسبت به اقتصاد اهمیت خاصّی قائل است. این موضوع در ضمن چند عنوان قابل بررسی است: 1- قرآن مال را ودیعه الهی معرفی می کند که از جانب خداوند در اختیار بشر قرار گرفته است. 2- اسلام به کار و کوشش توصیه می کند؛ زیرا هیچ جهاد نظامی بدون پشتوانه اقتصادی کامل نیست. از این رو معصومین(ع) کارگران را بسیار تحسین کرده اند. 3- پیامبر و ائمه(ع) پیشگامان کار و کوشش بوده و تلاش می کردند از دست رنج خود استفاده کرده و زندگی نمایند. 4- اسلام با تنبلی و بیکاری مبارزه می کند.