آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خواست و مشیت الهى بى حساب و کتاب نیست، بلکه مشیت خداوند از حکمت او جدا نیست، و همیشه روى حساب لیاقت ها و شایستگى ها است. ضمن اینکه این مسأله به معنى نفى عالم اسباب نیست و عالم اسباب و تکوین نیز خواست و مشیت خدا است.
به عبارت روشن تر: اراده خدا در زمینه وسعت و تنگى روزى، مشروط به تلاش ها و کوشش ها و اخلاص ها و فداکارى های انسان است. قرآن مجید کراراً انسان را در گرو سعى و کوشش و تلاش و فعالیت خود شمرده، و بهره او را از زندگى به میزان سعى و تلاشش مى داند.

از آیات مختلف قرآن به دست مى آید که: روزى در دست خدا است، هر کس را بخواهد روزیش را محدود مى سازد و به هر که اراده کند روزى وسیع مى بخشد، اما این سخن به آن معنى نیست که بعضى از جاهلان پنداشته اند که باید دست از فعالیت کشید و در گوشه اى نشست تا آنچه مقدّر است برساند، این گونه افراد که تفکّر منفى شان دستاویز خوبى است براى آنها که مذهب را «مخدّر» مى دانند، از دو نکته اساسى غافلند:

نخست این که: خواستن و مشیت الهى، که در آیات قرآن به آن اشاره شده، یک مسأله دلخواه وبى حساب نیست، بلکه مشیت خداوند از حکمت او جدا نیست، و همیشه روى حساب لیاقت ها و شایستگى ها است.

دیگر اینکه: این مسأله به معنى نفى عالم اسباب نیست؛ چرا که عالم اسباب، یعنى جهان تکوین نیز، خواست خدا و مشیت تکوینى خدا است، و هیچ گاه، از مشیت تشریعى او جدا نخواهد بود.

به عبارت روشن تر: اراده خدا در زمینه وسعت و تنگى روزى، مشروط به شرائطى است که، بر زندگى انسان ها حکم فرما است، و تلاش ها و کوشش ها و اخلاص ها و فداکارى ها، و به عکس، سستى و تنبلى و بخل و آلودگى نیّت ها، نقش تعیین کننده اى در آن دارد.

به همین دلیل، قرآن مجید کراراً انسان را در گرو سعى و کوشش و تلاش و فعالیت خود شمرده، و بهره او را از زندگى به میزان سعى و تلاشش مى داند.

لذا، در کتاب «وسائل الشیعه» در «کتاب تجارت و کسب و کار» بابى در زمینه تلاش و کوشش، براى تحصیل رزق و روزى، عنوان کرده و احادیث متعددى در این زمینه بیان مى دارد، ابواب دیگرى نیز در مذمّت «بیکارى»، «پرخوابى»، «تنبلى» در طریق تحصیل نیازمندى هاى زندگى، منعقد ساخته است.

از جمله، در حدیثى که از امیر مؤمنان (علیه السلام) در این ابواب نقل شده، مى خوانیم: «انّ الأشیاءَ لَمّا ازدَوَجَت ْ، ازْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنُتِجابَیْنَهُما الْفَقر»؛ (هنگامى که موجودات در آغاز با هم ازدواج کردند، تنبلى و ناتوانى با هم پیمان زوجیت بستند، و فرزندى از آنها به نام فقر متولد شد!). (1)

و در حدیث دیگر از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم: «لا تَکسَلُوا فِى طَلَبِ مَعایِشِکُم فَإنَّ آبائَنا کانُوایَرکُضُونَ فِیها وَیَطْلُبُونَها»؛ (در طلب روزى و نیازهاى زندگى تنبلى نکنید؛ چرا که نیاکان و پدران ما به دنبال آن مى دویدند و آن را طلب مى کردند!). (2)

در حدیث دیگرى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: «انِّى لَأُبْغضُ الرَّجُلَ أَن یَکُونَ کَسلاناًعَن أَمرِ دُنْیاهُ، و مَن کَسَلَ عَن أَمرِ دُنْیاهُ فَهُوَعَن أَمْرِآخِرَتِهِ أَکْسَلُ»؛ (من مردى را که در کار دنیایش تنبل باشد، مبغوض مى دارم، کسى که در کار دنیا تنبل باشد [با این که ثمره اش به زودى نصیب او مى شود]، در کار آخرتش تنبل تر است). (3)، (4)