امام علی(ع) با اشاره به ملاک های بصیرت و کوردلی، می فرماید: «دنيا مُنتهاى ديد كوردلان است و ماوراى آن چيزى نمى بينند در حالى كه شخص بصير، ديدش در آن نفوذ کرده و از آن مى گذرد، و مى داند كه ورای آن سراى جاودان است». در واقع دنياپرستان، به خاطر دلباختگى به دنيا، همانند زندانى تنها داخل زندان را مى بينند، اما انسان های بصیر با ديدی نافذ به سراى آخرت می نگرند، و تمام همّت خود را متوجّه آن مى سازند. سپس مى فرمايد: «انسان بصير از دنيا توشه بر مى گيرد در حالى كه كوردل براى آن، زاد و توشه مى اندوزد».

روايات اسلامى، آرزوهاى آميخته با خيال پردازى و دور از واقع بينى را عامل غفلت، کوری بصیرت، نابودی عمل، گمراهی و فریب، منشاء شرّ و ... می دانند. امام على(ع) درازی آرزو را در کنار هوای نفس از خطرناكترين چيزها می داند كه از آنها بر امت می ترسد؛ زیرا درازى آرزوها آخرت را به فراموشى مى سپارد. همچنین آن حضرت آرزوهای دراز را عامل کوری چشم بصیرت معرفی می کند. ایشان در حدیث دیگری این گونه آرزو ورزی را محمل پدید آمدن شرّ و فساد می داند.

در آیات مختلف قرآن به رابطه «ایمان و تقوا» با «روشن بینى»  اشاره شده است، از جمله در آیه 29 «انفال». رابطه این دو، علاوه بر جنبه هاى معنوى که بعضاً براى ما ناشناخته است، از نظر تحلیل عقلى نیز، قابل درک است، چرا که بزرگترین مانع شناخت و مهمترین حجاب بر قلب آدمى، هوا و هوس است، که به انسان اجازه نمى دهد قضاوت صحیح کند، هنگامى که در پرتو ایمان و تقوا، این گرد و غبارها فرو نشست، انسان حقایق را آنچنان که هست، در مى یابد.

امام حسین(ع) در ثعلبیه خوابی دیدند که تعبیر آن نزدیکی مرگ شان بود. على اکبر(ع) از حقانیت یا ناحقانیت حرکت منتهی به چنین مرگی از امام(ع) پرسید و امام(ع) گفتند که ما بر حقیم. بعد از آن علی(ع) اعلام کرد که در چنین حالتی باکی از مرگ نداریم. این حادثه نشان داد خاندان اهل بیت(ع) در مسیر حق، از هیچ چیز باک ندارند، و از خبر شهادت در اضطراب فرو نمى روند بلکه با آغوش باز از آن استقبال مى کنند.

در قرآن تعبيرات فراوانى در تأیید «عقل» به عنوان منبع مهمی برای شناخت و معرفت وجود دارد و آيات بسيارى در قرآن دیده می شود که انسان ها را براى شناخت و معرفت به تفكّر و انديشه دعوت کرده است. قرآن از این منبع شناخت با تعابیری همچون: عقل، لب، فواد، قلب، صدر، روح و... یاد می کند.

در تعريف تقليد مى گويند: «تقلید عبارت است از قبول گفتار ديگرى بدون دليل تفصيلى» و گاه بعضى آن را توسعه داده، و پيروى عملى را نيز جزء آن دانسته اند. از سویی تقلید در صورتى مى تواند ممدوح باشد كه از يك سو شخص مورد تقليد داراى دو شرط اصلی «آگاهی و صداقت» باشد. از سوى ديگر موضوع مورد تقليد بايد از موضوعات «تخصّصى» باشد تا تقليد در آن جايز گردد، امّا در مسائل عمومى، هركس بايد به سهم خود تحقيق كند. از سوى سوم مقلِّد نيز نبايد قادر به استنباط باشد، زیرا در صورت توانایی در استنباط، تقليد ممنوع است.

تمایلات نفسانى، بزرگترین سدّ راه بصیرت است، و رفع این مانع، جز در پرتو تقوا و کنترل هواى نفس، امکان پذیر نیست. وقتى انسان کار زشت و نادرستى را انجام داد، به تدریج زشتی آن در نظرش کم مى شود، پس از مدتى که به آن خو گرفت، توجیهاتى براى آن مى تراشد، کم کم به صورت زیبا و حتى به عنوان یک وظیفه در نظراو جلوه مى کند، چه بسیارند افراد جنایتکار و آلوده اى که به اعمال خود افتخار مى کنند و آن را نقطه مثبتى مى شمرند. گمراهی نتیجه این دگرگونی ارزشها است، و این دگرگونى ارزش ها، نتیجه بی ایمانی است.

مواهب جهان مادى که همه از نعمت هاى خدا است، اگر به عنوان وسیله اى براى رسیدن به سعادت و تکامل معنوى انسان، استفاده شود، از هر نظر قابل تحسین است و اما اگر به عنوان یک هدف و نه وسیله، مورد توجه قرار گیرد، درخور هر گونه نکوهش و مذمت است. از این رو خداوند می فرماید: «آیا راضى شدید که زندگى دنیا را به جاى آخرت بپذیرید؟!». هم چنین امام على(ع) می فرماید: «آن کس که با چشم بصیرت به آن بنگرد دنیا به او آگاهى مى بخشد، و آن کس که به خود آن نگاه کند، دنیا او را نابینا خواهد کرد».

رسولان مقطع، حیات عیسی(ع) بیشتر ماهیگیرانی فقیر و ناآگاه بودند. با وجود آن که عیسی(ع) آنان را برای مأموریتی خطیر انتخاب کرده بود، آثار ضعف بصیرت در آنان هویدا بود. رسولان پس از مرگ مسیح همان افراد با بهره ی علمی اندک و ایمانی متزلزل بودند. عیسی(ع) پس از برخاستن از قبر در دو ملاقات با انجمن رسولان با قدرت خود ذهن ایشان را روشن کرد تا کتب را بفهمند.