واژه «حَسِيب» از ماده «حِساب» به معني شمردن و كفايت كردن آمده است. اين واژه هنگامى كه در مورد خدا به كار مى رود، به يكى از سه معنی مى باشد: كسى كه همه چيزِ جهان را احصاء كرده و از آنها باخبر است، كسى كه حساب بندگان را در قيامت رسيدگى مى كند و كسى كه امور بندگان را كفايت مى كند. واژه «حسيب» با «سريع الحساب» و «اسرع الحاسبين» متقارب است. خدا «اَسْرَعُ الْحاسِبِيْن» است؛ يعني نيازى به حساب كردن ندارد، چرا كه تمام اعمال بندگان يكجا نزد او حاضر است.

قرآن کریم در سوره «مُلك»، علم الهي را از حدود اعمال بندگان فراتر برده، و به تمام جهان آفرينش گسترش داده است و برای نمونه به آفرینش پرندگان اشاره نموده و از انسان می خواهد به «پرندگان» و نحوه پرواز آنها نگاه کنند و بیاندیشند که چه كسى اين اجسام سنگين را برخلاف قانون جاذبه، برفراز آسمان ساعت ها و گاه هفته ها و ماه ها نگه مى دارد؟ حتّى مى دانيم پرندگان مهاجرى هستند كه گاهى هفته ها و ماه ها پشت سر هم به پرواز خود ادامه مى دهند بى آن كه كمترين توقفى داشته باشند! ...

امام صادق(ع) فرمود: «هنگامى كه امام پيشين از دنيا مى رود، خداوند براى امام بعد از او ستونى از نور بر مى افرازد كه به وسيله آن، اعمال مردم را مى بيند و از اين طريق خداوند، حجت را بر خلق خود تمام مى كند».

امام صادق(ع) در پاسخ به این سوال فرمودند: «در قيامت پنجاه موقف (محل توقف براى رسيدگى به حساب اعمال بندگان) است، هر موقفى به اندازه يك هزار سال از سال هايى كه شما مى شمريد، سپس اين آيه را تلاوت فرمود: در روزى كه مقدارش پنجاه هزار سال است».

امام علی(ع) در ارتباط با اعمال بندگان و نزدیک بودن مرگ، می فرماید: «هر كس تقوا داشته باشد كارهاى نيك او ظاهر مى شود، پس فرصت را غنيمت شمرده و براى بهشت جاويدان عمل شايسته انجام دهيد». در واقع اعمال صالح، كليد بهشت است که از تقوا بر مى خيزد. سپس مى فرمايد: «دنيا گذرگاهی است تا توشه آخرت برگيريد». اما مادى گرایان دنيا را هدف نهايى دانسته و از آخرت غافلند. آنگاه مى فرمايد: «آماده باشيد و مركبها را براى کوچ آماده كنيد». در واقع فرصت اندک و زمان كوچ نامعلوم است، پس همگان بايد آماده باشند.

امام علی(ع) با اشاره به تفاوت پاداش الهی نسبت به اعمال بندگان می فرماید: «كسى كه با دستِ كوتاه ببخشد با دست بلند به او بخشيده مى شود»، اشاره به اين كه عطاى بندگان و کارهای نیک آنان هرقدر زياد باشد در مقابل پاداش الهى بسيار كم و كوچك است؛ زیرا خداوند در قرآن می فرماید: «هر كس كار نيكى به جا آورد، ده برابر آن پاداش دارد»، و در آیه دیگر، هفتصد برابر و در آيه ديگرى نويد بخشش هميشگى و جاويدان را به وی مى دهند. درواقع هدف این آیات، ایجاد انگیزه و تشويق بندگان در انجام كار خير است.