آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام صادق(ع) در پاسخ به این سوال فرمودند: «در قيامت پنجاه موقف (محل توقف براى رسيدگى به حساب اعمال بندگان) است، هر موقفى به اندازه يك هزار سال از سال هايى كه شما مى شمريد، سپس اين آيه را تلاوت فرمود: در روزى كه مقدارش پنجاه هزار سال است».

قرآن مجيد در دو آيه هنگامى كه از روز قيامت سخن مى گويد آن را به عنوان يك روز بسيار طولانى معرفى مى كند: در يكجا مى فرمايد: (فرشتگان و روح به سوى او عروج مى كنند در آن روز كه مقدارش پنجاه هزار سال است!)؛ «تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ اِلَيْهِ فى يَوْم كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِيْنَ اَلْفَ سَنَة»(1) و در جاى ديگر مى فرمايد: (خداوند امور اين جهان را از آسمان به سوى زمين تدبير مى كند سپس در روزى كه مقدار آن هزار سال از سال هايى است كه شما مى شمريد به سوى او باز مى گردد [و دنيا پايان مى يابد و آخرت شروع مى شود])؛ «يُدَبِّرُ الاْمْرَ مِنَ السَّماءِ اِلَى الاَْرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ اِلَيْهِ فى يَوْم كانَ مِقْدارُهُ اَلْفَ سَنَة مِمّا تَعُدُّوْنَ»(2) بدون شك آيه نخست، ناظر به روز قيامت است و آياتى كه بعد از آن آمده است همگى اوصاف قيامت و حتى عذاب مجرمان را در آن روز و همچنين اوصاف دوزخ را بيان مى كند؛ ولى در مورد آيه دوّم در ميان مفسّران گفتگوست.(3) بعضی آن را اشاره به قوس نزولي و صعودی تدبیر امر الهى در همين دنيا دانسته اند يا به تعبير ديگر اشاره به دوران هاى تدبير الهى در اين عالم كه هر دوران در يك هزار سال صورت مى گيرد و فرشتگان به فرمان الهى مجرى اين تدبير تكوينى هستند، سپس دوران ديگرى آغاز مى شود. ولى با توجه به ساير آيات قرآن كه سخن از پيچيده شدن آسمان و زمين مى گويد، همچنين رواياتى كه در شرح اين آيه نازل شده استفاده مى شود كه آیه ناظر به روز قيامت است و لذا مرحوم علاّمه طباطبايى در «الميزان» نيز بعد از ذكر احتمالات آيه، اين تفسير را ترجيح داده است.(4) منتهی در اين جا اين سوال پيش مى آيد كه چگونه در آيه اوّل مقدار آن روز پنجاه هزار سال - طبق سال هاى ما - و در آيه دوّم يك هزار سال بيان شده است. پاسخ اين سؤال به روشنى در حديثى كه مرحوم شيخ طوسى در «امالى» از امام صادق(عليه السلام) نقل كرده، آمده است، ایشان فرمود: «اِنَّ فى الْقِيامَةِ خَمْسِيْنَ مَوْقِفاً كُلُّ مَوْقِف مِثْلُ اَلْفَ سَنَة، مِمّا تَعُدُّوْنَ ثُمَّ تَلا هذِهِ اْلآيَةَ:فى يَوْم كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِيْنَ اَلْفَ سَنَة»؛ (در قيامت پنجاه موقف [محل توقف براى رسيدگى به حساب اعمال بندگان] است، هر موقفى به اندازه يك هزار سال از سال هايى كه شما مى شمريد، سپس امام اين آيه را تلاوت فرمود: در روزى كه مقدارش پنجاه هزار سال است).
در اين كه اعداد هزار و پنجاه هزار سال در اين جا براى تعداد و شماره يا براى تكثير است دو احتمال وجود دارد؛ ولى به هر حال پيامى كه از اين آيات به گوش مى رسد اين است كه آن روز روزى است بسيار سخت و مشكل و روزى است بسيار دقيق و پيچيده كه هيچ كس به آسانى نمى تواند از آن بگذرد و همه بايد خود را براى چنان روز طولانى پرمخاطره اى آماده سازند.
اين نكته قابل توجه است كه روز يعنى گردش دورانى يك كره به دور خود در كرات آسمانى كاملا با هم متفاوت است؛ در حالى كه كره زمين هر 24 ساعت يكبار به دور خود مى گردد كره ماه گردش وضعى خود را تقريباً در طول يك ماه انجام مى دهد (روز آن در حدود دو هفته و شب آن در حدود دو هفته است) همچنين كرات منظومه شمسى هر كدام شب و روز خود را در مقدار خاصى طى مى كند و هم اكنون ممكن است در اين جهان هستى كراتى باشد كه گردش وضعى آن صدها يا هزاران سال طول بكشد، بنابراين جاى تعجّب نيست كه در قيامت هر روز به اندازه پنجاه هزار سال باشد. باز تكرار مى كنيم آنچه هدف اصلى قرآن را تشكيل مى دهد همان پيام تربيتى آن است كه در اين گونه تعبيرات نهفته است.(5)