امام علی(ع) برای تقویت روحیه اصحاب و تضعیف روحیه فتنه جویان می فرماید: «من در جوانى بزرگان و شجاعان عرب را به خاك افكندم و شاخ هاى بلند قبيله ربيعه و مضر را درهم شكستم». بر این اساس امام(ع) پيروزى هايش را در نظرها مجسّم مى كند؛ ضربات امام در ميدان بدر و دفاع جانانه از پىامبر(ص) در نبرد احد و ضربه سهمگين بر عمرو بن عبدود در نبرد احزاب، و قدرت نمایی در فتح مکه و جنگ حنین، او را در تمام جزيرة العرب مشهور ساخت.

جنگ «احزاب» آخرين تلاش كفر و آخرين قدرت نمائى «شرك» در برابر «توحيد» بود؛ مشرکان در این جنگ تمام توان خود را به میدان آوردند تا اسلام را نابود سازند. فزونی نفرات و امکانات مشرکین از یکسو و تکاپوی منافقان از سویی دیگر، آينده سخت و دردناكى را در برابر چشم مسلمانان مجسّم مى ساخت. اما امدادهای الهی، مدیریت دقیق دفاعی پیامبر(ص)، دلاوری و شجاعت امام علی(ع) و پایمردی مسلمانان موجب شد مشرکان کاری از پیش نبرند و با طولانی شدن جنگ و پیش آمدن شرایط جوی سخت، مأیوس شده دست از جنگ بکشند.

حضرت علی(ع) گواهی خود به توحید را شهادتی برخاسته از خلوص و برآمده از ذرّات وجود و اعماق روحشان می داند. شهادتی ابدی و ذخیره شده برای مقاطع حساس حیات. شهادت حضرت علی(ع) به توحید فقط شهادتی زبانی نبوده و ایشان در همه مقاطع زندگی خود مظهر کامل این اصل اساسی اعتقادات اسلامی بوده اند.

در این جنگ «عمرو بن عبدود» که دلاورترین مرد رزمنده عرب به شمار مى رفت. بعد از گذشتن ازخندق، شروع کرد به مبارز طلبیدن. على (ع) که به میدان جنگ رهسپار شد، پیامبر اسلام (ص) فرمود: تمام اسلام در برابر تمام کفر قرار گرفته است. چون در آن روز اسلام بحرانى ترین لحظات خود را مى پیمود و على(ع) با فداکارى بى نظیر خود اسلام را نجات داد و تداوم آن را تضمین نمود. به همین دلیل پیامبر اکرم(ص) فرمودند: پیکار على بن ابیطالب در جریان جنگ خندق با عمرو بن عبدود، از اعمال امت من تا روز قیامت افضل است.

پيروزى در يك جنگ مى تواند عوامل متعددى داشته باشد؛ عامل نظامى، عامل طبيعى، عامل معنوى و غير اينها؛ و در اين ميدان سه عامل بدون شك دست به دست هم دادند كه تأثير هيچ كدام را نمى توان انكار كرد، كشته شدن عمرو بن عبدود بزرگترين سردار لشكر احزاب به دست تواناى على(ع)، وزش تندباد و لشكر فرشتگان. می دانیم که در تمام مواردى كه چند عامل براى ايجاد يك حادثه دست به دست هم مى دهند، آن حادثه را مى توان به هر يك از آنها و يا همه آنها نسبت داد.

در سوره «احزاب» آياتى وجود دارد كه به گفته گروهى از مفسران درباره امام على(ع) نازل شده و نظر به فداكارى هاى بى نظير او دارد. «شواهد التنزيل» از امام علي(ع) نقل كرده كه فرمود: «آيه «رجال صدقوا ما عاهدوا الله عليه» درباره ما نازل شده است... و به خدا سوگند آن كس كه در انتظار [شهادت] است منم». بسيارى از مفسّران نيز گفته اند: «كفى الله المؤمنين الْقتال» اشاره به امام على(ع) و ضربه اوست كه بر پيكر عمرو بن عبدود زد و پيامبر(ص) نیز آن را برتر از عمل تمام امت خود برشمرد.

«جنگ احزاب» چنان که از نامش پیدا است مبارزه همه جانبه اى از ناحیه عموم دشمنان اسلام بود. مسلمانان با پیشنهاد «سلمان فارسى» در اطراف «مدینه» خندقى کندند. طوفانى سخت نیز به فرمان خدا وزیدن گرفت و نیروهاى غیبى فرشتگان، به یارى مسلمانان شتافتند و قدرت نمائى امیرمؤمنان على(ع) در برابر «عمرو بن عبدود» بر آن افزوده شد. در نتیجه این غزوه با پیروزى مسلمانان به پایان رسید.

لشگر «احزاب» نیرومندترین دلاوران عرب را به همکارى در این جنگ دعوت کرده بود، از میان آنها پنج نفر از همه مشهورتر بودند: «عمرو بن عبدود»، «عکرمة بن ابى جهل»، «هبیره»، «نوفل» و «ضرار». آنها برای جنگ تن به تن، سوار بر اسب شده و از محلی از خندق که باریک تر بود به این سو پریدند. عمرو که از بقیه سرآمد بود مبارز طلبید ولی کسی غیر از امیرمومنان(ع) حاضر به جنگ با او نشد. آن حضرت پس از گفتگو با عمرو با او وارد جنگ شد و او را به خاک افکند.
 

عوامل پیروزى مسلمانان در میدان احزاب، علاوه بر تأیید الهى، مجموعه اى از روش هاى نظامى، سیاسى و اعتقادى که پیامبر(ص) به کار بستند، بود که عبارتند از: 1ـ حفر خندق. 2 ـ مواضع حساب شده لشکر اسلام، و تاکتیک هاى نظامى مناسب. 3 ـ کشته شدن «عمرو بن عبدود» به دست امیرالمومنین(ع). 4 ـ ایمان به پروردگار و توکل بر ذات پاک او. 5 ـ روش پیامبر(ص) و روح بزرگ و اعتماد به نفس ایشان. 6 ـ استفاده از عوامل نفوذی مانند «نعیم بن مسعود»، که قبیله اش از اسلام او بی خبر بودند.