حکم اولیّه در اسلام این است که «به بردگی گرفتن انسان آزاد حرام است». در روايتى از حضرت رسول(ص) آمده است: «شَرُّ النَّاسِ مَنْ باعَ النَّاس‏»؛ طبق اين حديث بدترين معاملات معامله انسان است. تدوین احکام برده داری فقط برای خدمت به برده های آن زمان و فراهم شدن زمینه آزادی آنها بود. لغو  پدیده گسترده ‏برده داری به یکباره مقدور و مصلحت نبود. اسلام برای لغو برده داری، «راه های برده گیری را محدود کرد»، «آزادسازی بردگان را کفاره گناهان قرار داد»، «ثواب بسیار زیادی برای آزادی برده قرار داد» و «قرادادهایی (مكاتبه) برای آزادی بردگان بین مالکان و برده ها ایجاد نمود». اسلام تنها در يك مورد و بنا به اقتضای شرایط آن روز اجازه برده گرفتن اسرای جنگی را داده است، که آن نيز جنبه الزامى نداشته است؛ در آن روز زندانى نبود كه بتوان اسيران جنگى را تا روشن شدن وضعشان در زندان نگهداشت، و مصلحت امنیتی نیز نبود همه اسیران را آزاد کنند، لذا راهى جز تقسيم كردن آنها در ميان خانواده ها و نگهدارى به صورت برده وجود نداشت.

امام چهارم تنها در كربلا مدت كوتاهى بيمار بوده است و پس از آن بهبود يافته و در حدود 35 سال  از سلامت جسمى بر خوردار بوده است. بى شك بيمارى موقت آن حضرت در آن حادثه، عنايت خداوندى بوده است تا بدين وسيله از وظيفه جهاد معذور گردد. بيمارى ایشان، هرگز به معناى ضعف روحى و ناتوانى در برابر دشمن نبود. امام نه تنها در آن شرائط دشوار اسيرى، پناهگاه اسيران و آرام بخش دل هاى دردمند آنان بود، بلکه با دشمن با شجاعت برخورد مى كرد و سخنراني ها و مناظرات پر شور آن حضرت در كوفه و شام گواه اين معناست.

این سوره هفت بخش دارد: 1- ایمان و کفر و مقایسه حال مؤمنان و کافران در این جهان و جهان دیگر. 2- جهاد و پیکار با دشمنان و دستوراتی درباره اسیران جنگى. 3- شرح حال منافقان. 4- سیر در زمین و بررسى سرنوشت اقوام پیشین. 5- آزمایش الهى در جنگ. 6- مسأله انفاق و بخل. 7- نهی از صلح با کفار.

مباحث سوره انفال عبارتند از: برخی مسائل مالى اسلام از جمله «انفال» و «غنائم»؛ صفات و امتیازات مؤمنان واقعى و داستان جنگ بدر؛ برخی از احکام جهاد؛ جریان هجرت پیامبر(ص) و شب «لَیْلَةُ الْمَبِیْتِ»؛ وضع مشرکان و خرافات آنها قبل از اسلام؛ چگونگى ضعف مسلمانان در آغاز کار و سپس تقویت آنها در پرتو اسلام؛ حکم خمس و چگونگى تقسیم آن؛ لزوم آمادگى براى جهاد؛ برترى نیروهاى معنوى مسلمانان بر دشمن؛ حکم اسیران جنگى؛ مسأله هجرت؛ راه شناخت منافقان؛ و برخی مسائل اخلاقى و اجتماعى.

مطابق آیه 67 سوره انفال، گرفتن اسیر، تنها در صورتى مجاز است که اطمینان کامل از پیروزى بر دشمن حاصل شود.

توقف اسيران در شام فرصت خوبى به امام سجاد(ع) داد تا مردم شام را كه در اثر تبليغات چهل ساله معاويه شناخت صحيحى از اسلام و خاندان پيامبر(ص) نداشتند، آگاه سازند. خطبه امام سجاد(ع) در اين ميان نقشى تعيين كننده داشت و يزيد را رسواى خاص و عام ساخت.