آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این سوره هفت بخش دارد: 1- ایمان و کفر و مقایسه حال مؤمنان و کافران در این جهان و جهان دیگر. 2- جهاد و پیکار با دشمنان و دستوراتی درباره اسیران جنگى. 3- شرح حال منافقان. 4- سیر در زمین و بررسى سرنوشت اقوام پیشین. 5- آزمایش الهى در جنگ. 6- مسأله انفاق و بخل. 7- نهی از صلح با کفار.

این سوره که به خاطر آیه دوم آن که نام پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) در آن ذکر شده، سوره محمّد(صلى الله علیه وآله) نام دارد، نام دیگرش سوره «قتال» (سوره جنگ) است و در واقع مسأله جهاد و جنگ با دشمنان اسلام، مهم ترین موضوعى است که بر این سوره سایه افکنده، در حالى که قسمت مهم دیگرى از آیات این سوره، به مقایسه حال مؤمنان و کفار و ویژگى ها و صفات آنها و همچنین سرنوشتشان در آخرت مى پردازد.
به طور کلى محتواى سوره را مى توان در هفت بخش خلاصه کرد:
1 ـ مسأله ایمان و کفر و مقایسه حال مؤمنان و کافران در این جهان و جهان دیگر.
2 ـ بحث هاى گویا و صریحى پیرامون مسأله جهاد و پیکار با دشمنان و دستور درباره اسیران جنگى.
3 ـ قسمت قابل ملاحظه دیگرى شرح حال منافقان است که به هنگام نزول این آیات در مدینه، فعالیت هاى تخریبى زیادى داشتند.
4 ـ بخش دیگر از مسأله «سیر در زمین» و بررسى سرنوشت اقوام پیشین به عنوان یک درس عبرت، سخن مى گوید.
5 ـ در قسمتى از آیات سوره، مسأله آزمایش الهى به تناسب مسأله جنگ، مطرح است.
6 ـ در قسمتى دیگر از مسأله «انفاق» که آن نیز نوعى جهاد است و در نقطه مقابل آن مسأله «بخل» سخن به میان آمده.
7 ـ در بعضى از آیات سوره به همین مناسبت مسأله صلح با کفار (صلحى که مایه شکست و ذلت باشد) مطرح و از آن نهى شده است.
روى هم رفته با توجه به این که این سوره در «مدینه» به هنگام درگیرى شدید مسلمانان با دشمنان اسلام، نازل شده و به گفته جمعى از مفسران، در بحبوحه «جنگ احد» یا کمى بعد از آن بوده است، مسأله اصلى در آن مسأله جنگ است. و بقیه مسائل بر محور آن دور مى زد، جنگى سرنوشت ساز و مشخص کننده صفوف مؤمنان از کافران و منافقان، جنگى که پایه هاى اسلام را تقویت مى کرد و دشمنانى را که قصد نابودى اسلام و مسلمین داشتند بر سر جاى خود مى نشاند.(1)