جمعى از فلاسفه معتقدند که چون ذات پاک خداوند از هر نظر واحد است و از «وجودى که از هر نظر واحد است جز یک معلول از او صادر نمى شود»، خلق موجودات بیشمار با واسطه «عقل اول» (اولین فیض و مخلوق بلا واسطه خداوند) صورت گرفته است. اما این قاعده در مورد «فاعل مختار» صحیح نیست و خداوند قادر است در آن واحد موجودات کثیر را نیز خلق کند. ضمن اینکه موجودات بیشمار خود یک واحد به هم پیوسته اند که از خداوند واحد سرچشمه گرفته اند.

قرآن «دین» را واحد و «شریعت» را متعدد می داند. لذا در قرآن هرگز واژه دین به صیغه جمع نیامده؛ زیرا حقیقت دین همان تسلیم در برابر خدایی است که سلطه و شایستگی پرستش را دارد. از سویی قرآن دین را منحصر در «اسلام» دانسته و می فرماید: «هر کس که غیر از اسلام را به عنوان دین طلب کند هرگز از او قبول نخواهد شد». اما شریعت در لغت به راهی گفته می شود که انسان را به مقصد می رساند، و در اصطلاح، آموزه های عملی و اخلاقی است که با زندگی فردی و اجتماعی انسان ارتباط دارد. از این رو پلورالیسیم دینی به معنی پلورالیسم شریعتی است.

احد از ماده وحدت است و هر دو اشاره به آن ذاتى است که از هر نظر بى نظیر و منفرد مى باشد. در قرآن واحد و احد هر دو به ذات پاک خداوند اطلاق شده است. هم چنین امام باقر(ع) در حدیثى می فرمایند: «أحد» فردى است یگانه و «احد» و «واحد» یک مفهوم دارد و آن ذات منفردى است که نظیر و شبیهى براى او نیست و «توحید» اقرار به یگانگى، وحدت و انفراد او است.

واحد به معناى چيزى است كه هيچ گونه جزيى ندارد؛ سپس به هر چيزى كه از نوعى يگانگى برخوردار است اطلاق مى شود. این لفظ شش معنی دارد: واحد نوعی؛ واحد اتصالی؛ بی نظیر؛ چيزى كه قابل تجزيه نيست؛ واحد عددى؛ واحدى كه مبدأ خط است. خدای واحد مفهومش اين است كه نه اجزايى براى او تصوّر مى شود و نه كثرت و تعدّدى. احد نيز از همين ريشه و به معناى واحد است؛ یا اینکه احد به ذاتى گفته مى شود كه تعدّد و كثرت نمى پذيرد، نه در خارج و نه در ذهن، به خلاف واحد كه در خارج یا در ذهن براى آن دوم و سوم تصوّر مى شود.

نمونه ای از اندیشه های فلوطین که بر اسماعیلیه تأثیر گذاشته از این قرار است: 1- فراتر از وجود چیزى است که در اندیشه نمى گنجد و از این رو بیان شدنى نیست. این فراتر از وجود به نام واحد خوانده مى شود. 2- بعد از واحد که مبدأ همه اشیاء است، عقل وجود دارد. خداوند در خود مى نگرد و این نگریستن تعقل است، لذا نخستین جوهر صادر مى شود که شامل همه موجودات حقیقى است. 3- جهان محسوس تصویرى از جهان معقول است. شر و بدى حاصل ماده است و ماده ذاتاً بد است و باعث بدى روح نیز مى شود.

تفسیر موضوعی یعنی آیات مختلفی که در جای جای قرآن درباره موضوعی واحد وجود دارد، یکجا جمع آوری شود تا از مجموع آن، نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن شود. این درک جدید از آنجا به دست می آید که آیات قرآن همدیگر را تفسیر می کنند.

مراد از زوج در آیات قرآن هم به معنی اصناف مختلف موجودات این جهان است که به صورت زوج زوج درآمده و هم می تواند شامل تمام نیروهای مثبت و منفی شود. زوجیت و تعدد در اشیاء، نشانه این است که خالق جهان واحد و یگانه است و دوگانگی از ویژگی های مخلوقات است. در روایتی از امام رضا(ع) نیز به این نکته اشاره شده.

از دلایل استقلال روح، مسأله وحدت شخصیت در طول عمر آدمى است. علم انسان به وجود خود، علم حضورى است نه علم حصولى، و این مسئله احتیاجی به استدلال ندارد. از سوى دیگر، این «من»، از آغاز تا پایان عمر یک واحد بیشتر نیست، من امروز همان من دیروز و بیست سال قبل مى باشد. یک آدم هفتاد ساله احتمالاً ده بار تمام اجزاى بدن او عوض شده است، روى این حساب، اگر مانند مادى ها انسان را همان جسمش بدانیم، باید این «من» در 70 سال ده بار عوض شده باشد و آن شخص سابق نباشد، در حالى که هیچ وجدانى این سخن را نمی پذیرد.