آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن «دین» را واحد و «شریعت» را متعدد می داند. لذا در قرآن هرگز واژه دین به صیغه جمع نیامده؛ زیرا حقیقت دین همان تسلیم در برابر خدایی است که سلطه و شایستگی پرستش را دارد. از سویی قرآن دین را منحصر در «اسلام» دانسته و می فرماید: «هر کس که غیر از اسلام را به عنوان دین طلب کند هرگز از او قبول نخواهد شد». اما شریعت در لغت به راهی گفته می شود که انسان را به مقصد می رساند، و در اصطلاح، آموزه های عملی و اخلاقی است که با زندگی فردی و اجتماعی انسان ارتباط دارد. از این رو پلورالیسیم دینی به معنی پلورالیسم شریعتی است.

از جمله موضوعاتی که باید مورد بررسی قرار گیرد، تفسیر واژه «دین» و «شریعت» است.
قرآن کریم «دین» را واحد و «شریعت» را متعدد می داند. لذا در قرآن هرگز دین به عنوان جمع نیامده است؛ زیرا دین امر واحدی است که حقیقت آن همان تسلیم در برابر خدایی است که سلطه و شایستگی پرستش از برای او است. حضرت یوسف(علیه السلام) به هم زندانی خود پس از انحصار حکم در خداوند می فرماید: «ذلِکَ الدِّینُ الْقَیمُ»(1)؛ (و این است آیین پابرجا). قرآن یکتا پرستی را از امور فطری دانسته و آن را دین قیم می خواند: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ»(2)؛ (پس روى خود را متوجه آيين خالص پروردگار كن! اين فطرتى است كه خداوند، انسانها را بر آن آفريده؛ دگرگونى در آفرينش الهى نيست؛ اين است آيين استوار؛ ولى اكثر مردم نمى دانند!). در برخی آیات نیز به انحصار «دین» در اسلام گواهی می دهد و می فرماید: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ»(3)؛ (دین در نزد خدا، اسلام[و تسلیم بودن در برابر حق] است). در برخی آیات نیز می خوانیم: «وَمَنْ یبْتَغِ غَیرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یقْبَلَ مِنْهُ»(4)؛ (و هر کس که غیر از اسلام را به عنوان دین طلب کند هرگز از او قبول نخواهد شد).
آری دین حق همان دین توحید است که قرآن می فرماید: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَدِینِ الْحَقِ ّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»(5)؛ (او کسی است که رسول خود را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر همه ادیان غالب سازد هر چند مشرکان کراهت داشته باشند). ولی «شریعت» در لغت به راهی می گویند که انسان با پیمودن آن به مقصد می رسد. قرآن در عین تصریح به «وحدت دین» از تعدّد شریعت خبر می دهد و آن را تأیید می نماید.
مقصود از «شریعت» در اصطلاح، آموزه های عملی و اخلاقی است که با زندگی فردی و اجتماعی و مسؤولیت انسان در مقابل خدا و مردم ارتباط دارد. ولی حقیقت دین مربوط به عقیده انسان در مقابل خدا و صفات و افعال اوست و نسخ یک رشته از احکام «شریعت» لازمه مقتضیات زمان و تفاوت توانایی فکر عقلانی امت ها است.
به عبارت دیگر: از لزوم وحدت ادیان، وحدت شرایع لازم نمی آید؛ زیرا که شرایع یک سری احکام و دستور العمل های عملی و رفتاری است که بر حسب مصالح و مقتضیات زمانی و مکانی از لحاظ کمّی و کیفی قابل تحوّل است. و لذا است که قرآن می فرماید: «لِکُلٍّ جَعَلْنا مِنْکُمْ شِرْعَهً وَمِنْهاجاً»(6)؛ (ما برای هر کدام از شما آیین و طریقه روشنی قرار دادیم).
از اینجا بدست می آید که پلورالیسیم دینی در حقیقت به معنای پلورالیسم شریعتی است.(7)