انتظار عامل تخدیر کننده ای نیست که موجب انفعال شیعه در برابر مشکلات و حواله دادن شان به آینده ای نامعلوم شود. برعکس، شیعیان همواره با استمداد از آموزه های قرآنی که سرنوشت بشر را در دستانش معرفی می کند به اصلاح مشکلات خود پرداخته اند. بر همین اساس ظهور را فقط به معنای فرصتی برای رفع مشکلات شان نمی دانند و شمایل آن را زمانه ای برای به فعلیت رسیدن همه جنبه های انسانی و آسمانی وجود انسان به عنوان خلیفه الله در زمین ترسیم می کنند. جنبه هایی که حتی در پیشرفته ترین کشورها هم به منصه ظهور نرسیده است و زاییده عشق آدمی به آگاهى، زيبايى و نيكى است. ظرفیت های به فعلیت نرسیده جامعه بشری برای ایستادن در بالاترین نقطه کمال این حوزه های سه گانه خود دلیل این است که باید روزی حکومتی عادلانه بر جهان حاکم شود که آنها را برآورده سازد.

متون معروف اسلامى نشان مى دهد كه اميد و انتظار صلح و عدالت جهانى در پرتو قيام يك مرد انقلابی، موضوعی است كه در متن تعالیم پيامبر(ص) قرار داشته است. این روايات چنان است كه هيچ محقّق اسلامى، نمى تواند «تواتر» آن را انكار كند. تاكنون كتاب هاى زيادى از طرف دانشمندان شيعه و اهل تسنّن در اين زمينه نوشته شده و نويسندگان آنها متّفقا صحّت احاديث مربوط به مصلح جهانى را پذيرفته اند، و تنها افراد بسيار معدودى مانند «ابن خلدون» و «احمد امين مصرى» در صدور اين اخبار از پيامبر(ص) ترديد كرده اند. بنابراين عقيده به «ظهور مصلح بزرگ» اعتقادي اسلامي است و نمي توان آن را تفكّري وارداتي دانست.

اهل سنت معتقد به اصل فَرَج هستند بدون آنكه نجات دهنده را در كنار خود و ناظر اعمال خود بدانند، بنابراين چندان تاثيرى در وجود آنها ندارد؛ اما شيعه اماميه كه معتقد است او زنده بوده و بر تمام احوال مؤمنان ناظر است و هنگام گرفتارى هاى شديد به فريادشان مي رسد، تأثير به سزايى در روحيه آنان خواهد داشت، تأثيرى كه قابل مقايسه با تأثير نوع اول نيست.

انديشه پيروزى نهايى نيروى حق و صلح و عدالت بر نيروى باطل و ستيز و ظلم و استقرار كامل و همه جانبه ارزش هاى انسانى و تشكيل مدينه فاضله و جامعه ايده آل و بالأخره اجراى اين ايده عمومى و انسانى به وسيله شخصى مقدس و عالى قدر كه در روايات اسلامى از او به عنوان «مهدى» نام برده شده است، انديشه اى است كه كم و بيش همه فرق و مذاهب اسلامى با اختلافاتى بدان مؤمن و معتقدند و اميد و آرزوى تحقق اين واقعه، در زبان روايات اسلامى «انتظار فرج» خوانده شده است.

اولا: کمتر زمانی بوده که کار سیاسی توسط یک فرد انقلابی، با احتمال به موفقیت قطعی انجام شده باشد. از این رو صحیح نیست که فکر کنیم امام باید صد در صد در مورد پیروزی این سفر، اطمینان داشته باشد. امام اهدافی را در چند سطح در نظر داشت؛ دستیابی به هر یک از این اهداف عمل به وظیفه دینی و پیروزی بود و حجّت ظاهری را تمام می کرد. سیل نامه‌های اهل عراق نشان می‌داد عده زیادی نه تنها او را حفاظت خواهند کرد، بلکه با دشمنش خواهند جنگید، در مقابل از هیچ نقطه دیگری از او دعوت به عمل نیامد. اگر امام بعد از دریافت نامه ها به عراق نمی‌رفت، همه کتب تاریخی می‌نوشتند: اگر به عراق رفته بود پیروز می‌شد! چرا ایشان به نامه‌های مردم پاسخ مثبت نداد؟! چرا اجازه داد که در حجاز به دست عمّال یزید به شهادت برسد و هیچ اقدامی نکند؟!
ثانیا: واقعیّت های تاریخی نشان می دهد که یزید اجازه نمی‌داد کسی چون امام حسین(ع) بدون بیعت با او، راحت زندگی کند و امام حسین(ع) نیز کسی نبود که به آرامی زندگی کند؛ در این صورت تنها انتخاب یزید در صورت عدم بیعت، کشتن امام بود. وقتی قرار باشد امام یبعت نکند، چه کار باید می کرد؟ اگر امام بنا داشت در جایی مستقر شود، کجا را باید بر می‌گزید؟ سرزمینهایی مثل مدینه و مکّه در شرایطی نبود که در برابر خواست یزید مبنی بر کشتن امام، مقاومتی از خود نشان دهد. تنها عراق که کانون شیعیان امام بود می‌توانست مورد توجه قرار گیرد. این منطقه از جهات دیگری نیز از شام متنفر بود.
ثالثا: امام بدون تحقیق و اتمام حجّت تسلیم نامه ها نشد. امام برای این که میزان حمایت مردم را بهتر بشناسد، نماینده مستقیم خود، یعنی مسلم بن عقیل را که فردی کاملاً مطمئن بود به کوفه فرستاد. زمانی كه مسلم به کوفه رفت و مردم گروه گروه با او بیعت کردند، نامه‌ای به امام حسین(ع) نوشت که: «بیش از بیست هزار نفر با تو بیعت کرده‌اند، وقتی نامه به دست تو رسید، بشتاب».

در برقراری صلح و اصلاح روابط بين مردم، علاوه بر روان شناسی و روان کاوی، بايد از نکاتی بهره برد: 1- باید ریشه های اختلاف را شناخت. 2- بايد از شتاب زدگی دوری کرد. 3- تحريك عواطف مذهبى و شخصيت دادن به طرفین کمک می کند تا انعطاف به خرج داده و گذشت نماید. 4- گاه لازم است اصلاح كننده، خودش نیز در این راه فداکاری کند، مثلا اموالى را خرج نماید. 5- مصلح بايد با پرهیز از جانبدارى، خود را علاقه مند به هر دو طرف نشان دهد. 6- در این راه صبر و حوصله به خرج دهد.

انتظار مصلح جهانی بیش از آنکه زاییده ناکامی ها و نابسامانی ها باشد، نشأت گرفته از فطرت آدمی در عشق به مطلق نیکی ها و زیبایی ها و آگاهی هاست. علایق انسان همچون اعضای پیکر او، همواره نقش موثری در پیشرفت هدفهای اصیل او دارند. وجود هر علاقه و عشق اصیلی مستلزم وجود معشوق و متعلق آن علاقه در جهان خارج است. انتظار ظهور یک مصلح بزرگ جهانى آخرین نقطه اوج این علایق است.

خدا پرستان آینده جهان را روشن و جهان را در انتظار مصلحى بزرگ که با یک انقلاب، صحنه عالم را به نفع حق و عدالت دگرگون مى کند، می دانند. این عقیده ناشی از فطرت بشر است که عشقی عمومى به عدالت جهانى دارد. ضمن اینکه این اعتقاد، فصل مشترک همه ادیان است که براى مرهم نهادن بر زخم هاى جانکاه پیروان خود مطرح می کنند. اگر چه اسلام به حکم این که کامل ترین ادیان است، تأکید بیشترى روى این مسئله مى کند.

براى تحقّق یک انقلاب همه جانبه در سطح جهان، تنها وجود یک رهبر شایسته انقلابى کافى نیست بلکه آمادگى عمومى نیز لازم است. باید توجّه داشت برنامه قیام مهدى(عج)، همانند برنامه قیام همه پیامبران الهى، از راه بهره گیرى از وسائل و اسباب طبیعى انجام مى گیرد، و هیچ گاه اعجاز اساس آن را تشکیل نمى دهد، به همین دلیل آمادگى هایی براى این کار لازم است: 1- آمادگى پذیرش (آمادگى روانى). 2- تکامل فرهنگى و صنعتى. 3- پرورش گروهى در این جهان که هسته اصلى انقلاب آن مصلح بزرگ را تشکیل دهند.

«انتظار» یعنی انسان از وضع موجود ناراحت باشد و برای ایجاد وضع بهتر تلاش کند. بنابراین فرد منتظر از همكارى با عوامل ظلم و فساد دوری می کند و با آنها مبارزه می نماید و به خودسازى و خوديارى و جلب آمادگي هاى جسمى، روحى، مادّى و معنوى، براى تشکیل حكومت جهانى و مردمى می پردازد. از این روست که انسان منتظر به «مجاهد» تشبیه شده است.