آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در برقراری صلح و اصلاح روابط بين مردم، علاوه بر روان شناسی و روان کاوی، بايد از نکاتی بهره برد: 1- باید ریشه های اختلاف را شناخت. 2- بايد از شتاب زدگی دوری کرد. 3- تحريك عواطف مذهبى و شخصيت دادن به طرفین کمک می کند تا انعطاف به خرج داده و گذشت نماید. 4- گاه لازم است اصلاح كننده، خودش نیز در این راه فداکاری کند، مثلا اموالى را خرج نماید. 5- مصلح بايد با پرهیز از جانبدارى، خود را علاقه مند به هر دو طرف نشان دهد. 6- در این راه صبر و حوصله به خرج دهد.

اصلاح در ميان مردم، گروه ها و طوايف، غالباً كار پيچيده اى است مخصوصاً اگر كينه ها و دشمنى ها ريشه دار و كهنه باشد، به همين دليل گاهی براى رسيدن به آن، بايد راه طولانى پيمود و از نكات و دقايقى بهره گرفت، و با روان شناسى و روان كاوى آشنا بود. رعايت اصول ذيل، براى رسيدن به اين مقصود مفيد و مؤثر است:
1ـ نخستین راهکار برای برقراری آشتی بین دو نفر، پيدا كردن ريشه هاى اختلاف است، چرا كه تا انسان ريشه ها را نشناسد درمان نتيجه ها مشكل است، و اگر اختلافات ريشه يابى شود و انسان به سراغ نابود كردن ريشه هاى اختلاف برود زودتر به موفقیت خواهد رسید.
2ـ خودداری از شتابزدگى در برقراری آشتی بین دو طرف، زیرا این کار در موارد بسيارى نتيجه معكوس دارد، به خصوص اگر اختلافات عميق و ريشه دار باشد. در اين گونه موارد بايد با بررسی جهات اختلاف، و گاه شمارش آنها بر روی كاغذ، به حل يك يك آنها پرداخت، و با امتیاز دهی به هر يك از دو طرف، تعادلى برقرار گردد، تا اختلاف به اصلاح منتهی شود.
3ـ بايد با بهره گیری از مسائل عاطفى و استفاده از آيات و روايات، به تحریک عواطف مذهبى طرفين پرداخت و براى هر دو طرف شخصيت والايى قائل شد تا به خاطر احساس شخصيت، حاضر به عفو و گذشت نسبت به بعضى از خواسته هاى خود شوند.
4ـ گاه اصلاح كننده بايد از جانب خود نوعى فداكارى به خرج دهد، مثلا مبلغى از ادعاى طرفين را بر عهده بگيرد، همان گونه كه مفضّل یکی از اصحاب امام صادق(عليه السلام)، بوسیله اموالی که امام در اختیارش قرار داده بود، این کار را انجام داده بود، و به يقين مالى كه در اين راه خرج مى شود از بهترين انفاق هاى در راه خدا محسوب مى شود.
5ـ شخص مُصلح بايد از جانبدارى يك طرف به شدت بپرهيزد، و به تعبير ديگر خود را بى طرف و نسبت به هر دو علاقه مند و با محبت نشان دهد. زيرا هر گونه جانبدارى از يكى از طرفین او را از رسيدن به مقصود باز مى دارد. البته همواره افراد زورگو و بى منطقى هستند كه هرگز در برابر حق، عدالت و اصلاح سر فرود نمى آوردند که آنها حكم ديگرى دارند.
6ـ در بسيارى از مواقع پيمودن راه طولانى اصلاح، نياز به صبر و حوصله و خون سردى دارد. شخص مصلح نبايد زود مأيوس شود و درهاى اصلاح را به روى خود بسته ببيند، بلكه بايد بداند پيچيده ترين اختلافات را مى توان با صبر و شكيبايى و درايت و تدبير حل كرد. بنابراين اگر در يك مرحله ناكام شود، نبايد مسأله را پايان يافته اعلام كرد. به تعبير ديگر فساد جنبه تخريبى دارد و كار آسانى است ولى اصلاح جنبه سازندگى دارد و كار پيچيده اى است. يك بناى عظيم را مى توان با چند بمب منفجر كرد و با خاك يكسان نمود، ولى ساختن آن سال ها وقت لازم دارد. بناى اعتماد، دوستى، محبت و صميميت در جوامع انسانى نيز چنين است، تخريب آن آسان و سريع، و ساختن آن پيچيده و دراز مدت. بنابراين در امر اصلاح، شتابزدگى هرگز عاقلانه نيست.
اين سخن را با داستان عبرت آموزى كه در «بحارالانوار» آمده است پايان مى دهيم: مرحوم علاّمه «مجلسى» از بعضى نقل مى كند كه در زمان هاى گذشته فردی مى خواست غلام خود را بفروشد، به مشترى گفت اين غلام جز اين كه سخن چين است عيبى دیگری ندارد!، مشترى اين عيب را سبك شمرد و گفت اشكالى ندارد، غلام را خريد (شيطنت غلام شروع شد) روزى به همسر آقاى خود گفت: شوهرت تو را دوست ندارد و مى خواهد همسر ديگرى بگيرد، تيغى به تو مى دهم كمى از موى پشت سر او را قطع كن تا من با آن سحرى فراهم كنم كه او تو را دوست بدارد. سپس نزد شوهرش آمد و به او گفت اين زن دوست پنهانى پيدا كرده و قصد كشتن تو را دارد، تو خود را به خواب بزن تا حقيقت را دريابى. مرد شبى خود را به خواب زد، ناگهان احساس كرد كه زن با تيغ به سراغ او آمد، باور كرد كه مى خواهد او را به قتل برساند، برخاست و زن را كشت. قبيله زن باخبر شدند و حركت كردند و مرد را كشتند، در ميان دو قبيله جنگى در گرفت و گروهى از ميان رفتند، و كار به درازا كشيد.(1) آرى به اين آسانى مى توان دو قبيله را به جان هم انداخت و قربانى گرفت، ولى به يقين اصلاح در ميان آنها به اين آسانى نيست.(2)