بیان نحوه انجام «وضو» در قرآن

بر اساس آیات قرآن مقدار شستن دستها و مسح سر و پا در «وضو» چقدر است؟

خداوند در آيه 6 سوره «مائده» مقدار شستن دست را در وضو تا آرنج بیان فرموده؛ اما درباره کیفیت شستن، مطلبی بيان نفرموده است؛ لذا باید بر اساس سیره پیامبر(ص) از آرنج به سمت انگشتان دست را شست. خداوند در ادامه آيه می فرماید: «و امسحُوا برؤوسكم و أرجلكم» يعنى قسمتى از سر و پاهایتان را مسح كنيد؛ چون حرف «بـ» در اینجا طبق صريح بعضى روايات و اهل لغت «تبعیضیه» است و اینکه «أرجلكم» در کنار «رؤوسكم» آمده نشان می دهد حکم آن دو یکی بوده و باید بخشی از سر و پا مسح شود.

حکمت «وضو» از نظر روايات

حکمت «وضو» گرفتن از نظر روايات چیست؟

در حديثی از پيامبر اكرم(ص) آمده: «شستن دست و صورت، يعني خدايا هر گناهي كه با اين اعضا انجام دادم آن را می شویم، تا با دست و صورت پاك تو را عبادت كنم و با پيشاني پاك سر بر خاك بگذارم. مسح سر در وضو، يعني خدايا سرم را از هر خيال باطل كه در آن پروراندم تطهير مي ‏كنم. مسح پا، يعني خدايا من از جاي بد رفتن پا مي‏ كشم و اين پا را از هر گناهي كه با آن انجام داده ‏ام تطهير مي ‏كنم».

 اشاعه «شستن پا» از طرف حکومت!

آیا «شستن پا» به حکم قرآن بود یا به اصرار حاکمان؟

طبق برخی نقل ها مثل طبری و دیگران، حاکمان اصرار بر شستن پاها به جاى مسح داشتند و مردم را به آن وادار مى کردند. طـبـرى از حميد نقل كرده: موسى بن انس به وى گفت : اى ابو حمزه ، روزی از حجاج بن یوسف ثقفی در باره کیفیت وضو پرسیدیم. او گفت : صورت و دستهايتان را بشوييد و سر وپايتان را مسح كنيد. اما براى آدميزاده هيچ جا آلوده تر از پاها نيست ، كف پا و روى پا و دوطرف مچ پا را بشوييد... در اين هنگام انس گفت : خداوند راست گفت و حجاج دروغ گفت. خداوند مى فرماید: «سرها و پاهایتان را مسح کنید».

مسح پا در سیره صحابه و تابعین

آیا سیره صحابه و تابعین بر وجوب مسح بوده یا شستن؟

سیره صحابه و تابعین بر وجوب مسح بوده نه شستن، مثلا صفیان گوید: «على(ع) را دیدم که وضو گرفت و روى پاها را مسح کشید»، هم چنین حمران می گوید: «عثمان را دیدم که آب طلبید، سه بار دستهایش را شست، مضمضه و استنشاق کرد، سه بار صورتش را و سه بار دو ذراع خود را شست و سر و پشت پایش را مسح کشید». از سویی عکرمه از ابن عباس نقل مى کند: «وضو، دو شستن است و دو مسح» و عبدالله عتکى از عکرمه نقل مى کند: «پا شستن ندارد، آنچه درباره پاها نازل شده است مسح است».

مسح بر پا به جاى شستن‏

چرا شیعیان به جاى شستن، پاها را مسح مى کنند؟

ظاهر آیه ششم سوره مائده، حاکى از آن است که انسان نمازگزار به هنگام وضو دو وظیفه دارد: یکى شستن و دیگرى مسح . از بررسى روایات و تاریخ تشریع وضو به دست مى آید که دو عامل سبب پیدایش انحراف از ظاهر آیه شده است :1-  سلطه ها و حکومتها 2-  تقدیم مصلحت اندیشى بر ظهور آیه‏.

روایات مسح از پیامبر اکرم (ص)

آیا در کتب اهل سنت روایاتی از رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) درباره لزوم مسح بر پا وارد شده است؟

دلالت روشن آیه وضو بر لزوم مسح و روایات چشم گیر در این مورد، ایجاب مى کند که فقیهان اهل سنت در این مسأله تجدید نظر کنند و از این طریق گامى به سوى وحدت در رفتار بردارند. جابر بن عبداللّه گوید: امام باقر(ع) به من فرمود: «بر سر و پاها مسح بکش». هم چنین بسر بن سعید مى گوید: «عثمان وضو گرفت و بر سر و پاها سه بار مسح کشید و گفت: رسول خدا این چنین وضو مى گرفت». از سویی عامر الشعبى، مى گفت: «اساس وضو را دو شستن و دو مسح کشیدن تشکیل مى دهد».

استدلال امام جواد(ع) در مورد قطع انگشتان دست دزد

امام جواد(علیه السلام) در مجلس معتصم چه استدلالی بر قطع انگشتان دست دزد بیان فرمود؟

شخصی نزد معتصم عباسی به دزدی اعتراف کرد و معتصم خواست حدّ دزد را اجرا کند، لذا از فقها پرسید: دست دزد از كجا بايد قطع شود؟ بعضی گفتند از مچ و دلیلشان آیه تیمم بود که در آن دستور به مسح دست تا مچ داده شده است، و بعضی گفتند از آرنج و دلیلشان آیه وضو بود که دستور به شستن دست تا آرنج داده است. معتصم از امام جواد(ع) خواست نظرشان را اعلام کنند و ایشان فرمودند: فقط انگشتان قطع می شود، چون کف دستها جزء اعضای سجده است و قرآن می فرماید: «سجده گاهها متعلق به خداوند است...» و آنچه براى خداست، قطع نمى شود.

مسح یا شستن پاها در وضو

آیا در وضو، پاها را باید مسح کرد یا شست؟

خداوند می فرماید: «هنگامى که براى نماز بپا خاستید صورت و دستها را تا آرنج بشوئید و سر و پاها را تا مفصل مسح کنید». از نظر قواعد ادبى، لفظ «أرجلکم» باید عطف بر «رؤسکم» باشد که نتیجه آن مسح پاهاست. اما چنانچه این دو جمله را به فرد عرب زبانى ارائه کنیم، می گوید وظیفه ما نسبت به صورت و دست، شستن؛ و نسبت به سر و پاها، مسح است. از سویی فرقى میان دو قرائت جر و قرائت نصب، کلمه «أرجلکم» عطف بر کلمه «رؤسکم» است؛ با این تفاوت که اگر بر ظاهر «رؤسکم» عطف شود مجرور، و اگر بر محل آن عطف شود منصوب خواهد بود.

فتواى خلیفه دوم درباره شخص جُنبى که دسترسى به آب ندارد

نظر عمر بن خطاب درباره شخص جُنبى که دسترسى به آب ندارد، چیست؟

شخصى پیش عمر آمد و گفت: من جنب شدم و آبى نیافتم، عمر گفت: نماز نخوان. در این هنگام، عمّار گفت: اى امیر مؤمنان به یاد ندارى که من و تو در جنگى بودیم، جنب شدیم و آبى نیافتیم و تو نماز نخواندى و من در خاک غلطیدم و نماز خواندم، آنگاه پیامبر(ص) فرمود: همانا تو را کافى بود دو دستت را به زمین مى زدى و سپس بر آن پُف مى کردى و آنگاه با آن صورت و دو کفّت را مسح مى کردى.

کیفیّت شستن دستها در وضو

منظور قرآن از شستن دستها تا آرنج چیست؟

خداوند در سوره مائده می فرماید: « اى کسانى که ایمان آورده اید، هرگاه به نماز ایستادید، صورت ها و دست هایتان را تا آرنج بشویید».بر اساس این آیه فقها در کیفیت شستن دست ها اختلاف نظر دارند، اما ائمه معصومین و پیروانشان معتقدند باید دست ها از آرنج تا نوک انگشتان شسته شود و سنت نیز همین است. از این رو امام باقر(ع) در بیان کیفیت وضوی پیامبر(ص) در مسح سر و پاها، با همان آبى که در دست ها بود، سر و پاها را تا برآمدگى روى پا مسح کشید، بدون آنکه آب تازه اى بریزند سر و پاها را مسح کردند.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الصّادق عليه السّلام لِلفُضَيل :

تَجْلِسُونَ وَ تُحَدِّثُونَ؟ فَقالَ: نَعَمْ، قالَ: اِنَّ تِلْکَ الْمَجالِسَ اُحِبُّها فاءَحْيُوا اَمْرَنا، فَرَحِمَ اللّهُ مَنْ اَحْيى اَمْرَنا.

وسائل الشيعه ، ج 10، ص 392