آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند می فرماید: «هنگامى که براى نماز بپا خاستید صورت و دستها را تا آرنج بشوئید و سر و پاها را تا مفصل مسح کنید». از نظر قواعد ادبى، لفظ «أرجلکم» باید عطف بر «رؤسکم» باشد که نتیجه آن مسح پاهاست. اما چنانچه این دو جمله را به فرد عرب زبانى ارائه کنیم، می گوید وظیفه ما نسبت به صورت و دست، شستن؛ و نسبت به سر و پاها، مسح است. از سویی فرقى میان دو قرائت جر و قرائت نصب، کلمه «أرجلکم» عطف بر کلمه «رؤسکم» است؛ با این تفاوت که اگر بر ظاهر «رؤسکم» عطف شود مجرور، و اگر بر محل آن عطف شود منصوب خواهد بود.

مسح پاها در وضو پشتوانه قرآنى دارد.
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْنِ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید هنگامى که براى نماز بپا خاستید صورت و دستها را تا آرنج بشوئید و سر و پاها را تا مفصل ـ یا برآمدگى پشت پا ـ مسح کنید).(1)
ظاهر این آیه حاکى از آن است که انسان نمازگزار به هنگام وضو دو وظیفه دارد: یکى شستن (در مورد صورت و دست) و دیگرى مسح (در مورد سر و پاها).
این مطلب از تقارن و مقایسه دو جمله زیر روشن مى شود:
1. «فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدیَکُمْ إِلَى المَرافِق».
2. «وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الکَعْبَیْنِ».
چنانچه ما این دو جمله را به فرد عرب زبانى که ذهن او مسبوق به اختلافات فقهى نباشد ارائه کنیم، بى تردید خواهد گفت که طبق این آیه وظیفه ما نسبت به صورت و دست، شستن؛ و نسبت به سر و پاها، مسح است.
از نظر قواعد ادبى، لفظ «أرجلکم» باید عطف بر کلمه «رؤسکم» باشد که نتیجه آن همان مسح پاهاست، و نمى توان آن را بر لفظ پیشین «وأیدیکم» عطف کرد که نتیجه آن شستن پاها مى باشد؛ زیرا لازمه آن این است که میان معطوف «وَ أرجلکم» و معطوفٌ علیه «و أیدیکم» جمله معترضه اى «فامسحوا برؤسکم» قرار گیرد، که از نظر قواعد عربى صحیح نیست و گذشته از این مایه اشتباه در مقصود مى باشد.
ضمناً در این قسمت (مسح کردن پاها) فرقى میان قرائت جرّ (کسره) و قرائت نصب (فتحه) وجود ندارد و بر مبناى هر دو قرائت، کلمه «أرجلکم» عطف بر کلمه «رؤسکم» است؛ با این تفاوت که اگر بر ظاهر «رؤسکم» عطف شود مجرور، و اگر بر محلّ آن عطف شود منصوب خواهد بود.(2)