آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در آيه 6 سوره «مائده» مقدار شستن دست را در وضو تا آرنج بیان فرموده؛ اما درباره کیفیت شستن، مطلبی بيان نفرموده است؛ لذا باید بر اساس سیره پیامبر(ص) از آرنج به سمت انگشتان دست را شست. خداوند در ادامه آيه می فرماید: «و امسحُوا برؤوسكم و أرجلكم» يعنى قسمتى از سر و پاهایتان را مسح كنيد؛ چون حرف «بـ» در اینجا طبق صريح بعضى روايات و اهل لغت «تبعیضیه» است و اینکه «أرجلكم» در کنار «رؤوسكم» آمده نشان می دهد حکم آن دو یکی بوده و باید بخشی از سر و پا مسح شود.

در آيه 6 سوره «مائده» به آنچه باعث پاكيزگى جان انسان مى گردد، اشاره شده است و قسمت قابل ملاحظه اى از احكام «وضو» و «غسل» و «تيمم» كه موجب صفاى روح است، تشريح گرديده، نخست خطاب به افراد با ايمان كرده، احكام وضو را به اين ترتيب بيان مى كند: (اى كسانى كه ايمان آورده ايد هنگامى كه براى نماز بپا خاستيد صورت و دست هاى خود را تا آرنج بشوئيد و قسمتى از سر و همچنين پا را تا مفصل [يا برآمدگى پشت پا] مسح كنيد)؛ «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ». در اين آيه حدّ دست كه بايد در وضو شسته شود تا آرنج، ذكر شده؛ زيرا مرافق جمع «مرفق» به معنى «آرنج» است و چون هنگامى كه گفته شود دست را بشوئيد ممكن است به ذهن چنين برسد كه دستها را تا مچ بشوئيد؛ زيرا غالباً اين مقدار شسته مى شود، براى رفع اين توهم مى فرمايد: (تا آرنج بشوئيد)؛ «إِلَى الْمَرافِقِ». با اين توضيح روشن مى شود. كلمه «الى» در آيه فوق تنها براى بيان حدّ دست برای شسته شدن است نه كيفيت شستن، كه بعضى توهم كرده اند و چنين پنداشته اند كه آيه مى گويد: بايد دستها را از سر انگشتان به طرف آرنج بشوئيد (آن چنانكه در ميان جمعى از اهل تسنن رائج است).
توضيح اينكه اين درست به آن مى ماند كه انسان به كارگرى سفارش مى كند ديوار اطاق را از كف تا يك متر، رنگ كند، بديهى است منظور اين نيست كه ديوار از پائين به بالا رنگ شود؛ بلكه منظور اين است كه اين مقدار بايد رنگ شود نه بيشتر و نه كمتر. بنابراين فقط مقدارى از دست كه بايد شسته شود در آيه ذكر شده و اما كيفيت آن در سنت پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) - كه بوسيله اهل بيت(علیهم السلام) به ما رسيده است - آمده است و آن شستن آرنج است به طرف سر انگشتان. كلمه «بـ» كه در «بِرُؤُوسِكُمْ» مى باشد طبق صريح بعضى از روايات و تصريح بعضى از اهل لغت به معنى «تبعيض» مى باشد، يعنى قسمتى از سر را مسح كنيد كه در روايات ما محل آن به يك چهارم پيش سر، محدود شده و بايد قسمتى از اين يك چهارم هر چند كم باشد با دست مسح كرد. بنابراين آنچه در ميان بعضى از طوائف اهل تسنن معمول است كه تمام سر و حتى گوشها را مسح مى كنند با مفهوم آيه سازگار نمى باشد. قرار گرفتن «اَرْجُلَكُمْ» در كنار «رُؤُوسِكُمْ» گواه بر اين است كه پاها نيز بايد مسح شود نه اينكه آن را بشويند و اگر ملاحظه مى كنيم «اَرْجُلَكُمْ» بفتح لام قرائت شده بخاطر آن است كه عطف بر محل «بِرُؤُوسِكُمْ» است نه عطف بر «وُجُوهَكُمْ»).(1)،(2)،(3)